Trong hành trình khám phá ẩm thực vùng cao Tây Bắc, nếu có dịp đặt chân đến Điện Biên, du khách sẽ không khỏi ấn tượng với một món ăn tưởng chừng giản dị nhưng lại mang đậm bản sắc văn hoá – xôi nếp nương. Đây không chỉ là món ăn truyền thống của đồng bào dân tộc mà còn là biểu tượng ẩm thực đặc trưng, gắn liền với hình ảnh ruộng bậc thang trập trùng, những chõ đồ xôi nghi ngút khói và hương thơm quyến rũ lan toả khắp các phiên chợ vùng cao.
Điểm đặc biệt làm nên sự khác biệt của món xôi này chính là nguyên liệu. Nếp nương Điện Biên được trồng chủ yếu trên các triền đồi, nương rẫy ở những xã vùng cao như Pa Thơm, Nà Tấu, Hua Thanh, Mường Phăng, Mường Luân (tên gọi trước khi sáp nhập) – nơi có khí hậu mát mẻ quanh năm, đất đai màu mỡ và nguồn nước tinh khiết từ núi rừng. Nhờ được canh tác hoàn toàn tự nhiên, không sử dụng phân bón hóa học, thuốc trừ sâu, hạt nếp nương có độ dẻo mềm đặc biệt, bóng mẩy, căng tròn và giữ được vị ngọt thanh, hương thơm rất đặc trưng.
Để có được một mẻ xôi ngon, người dân nơi đây cần thực hiện đúng kỹ thuật truyền thống. Nếp sau khi được chọn lọc kỹ càng sẽ đem ngâm trong nước suối sạch từ 6 đến 8 tiếng, sau đó cho vào chõ gỗ hoặc chõ đất để đồ. Không sử dụng nồi cơm điện hiện đại, việc đồ xôi bằng hơi nước giữ được độ dẻo mà không nát, đồng thời giúp xôi lan toả hương thơm rất tự nhiên. Đặc biệt, xôi nếp nương thường được chế biến thành xôi ngũ sắc với màu sắc bắt mắt từ nguyên liệu tự nhiên như lá cẩm tím, lá gừng, nghệ tươi, gấc đỏ, lá cơm xôi đen…, không chỉ hấp dẫn về hình thức mà còn giàu ý nghĩa văn hóa về sự hòa hợp âm – dương, ngũ hành.
Xôi nếp nương có thể ăn kèm với muối lạc rang, chẩm chéo (gia vị chấm đặc trưng của người Thái), thịt lợn bản nướng, cá suối khô, trứng nướng, hoặc đơn giản là dùng kèm ít vừng rang cũng đủ làm nên một bữa ăn no lòng, đậm chất núi rừng. Vị dẻo thơm của xôi quyện cùng cái béo bùi của muối lạc, cái cay nồng từ chẩm chéo và hương vị khói đặc trưng từ món nướng tạo nên sự hài hoà khó cưỡng, khiến bất cứ ai từng thưởng thức cũng đều lưu luyến.
Không chỉ là món ăn thường nhật trong đời sống của người dân bản địa, xôi nếp nương còn gắn liền với các sự kiện lễ hội, cưới hỏi, ngày Tết, và các dịp trọng đại. Trên mâm cỗ truyền thống của người Thái, người Mông, luôn có mặt xôi nếp nương như một lời cầu chúc cho mùa màng bội thu, gia đình ấm no, sung túc. Xôi còn được bày bán tại các phiên chợ vùng cao, trở thành món quà quê đậm chất Tây Bắc mà du khách thường tìm mua về làm quà.
Nếu bạn đang lên kế hoạch đến Điện Biên, đừng quên dành thời gian ghé thăm những khu chợ như Chợ Mường Thanh, Chợ trung tâm TP. Điện Biên Phủ, Chợ phiên Tủa Chùa, Mường Nhé (cũ)… để thưởng thức món xôi nếp nương ngay tại nơi sinh ra nó – nơi có những đôi tay khéo léo, những nụ cười thân thiện và tình cảm đậm đà của người dân bản địa.
Xôi nếp nương Điện Biên không chỉ là món ăn – đó là cả một phần hồn của vùng đất biên cương, nơi núi rừng chan hòa cùng đời sống con người, nơi từng hạt nếp mang theo câu chuyện về sự cần cù, chân thật và gắn bó với đất mẹ thiêng liêng.
