Xôi nếp nương – Bản hòa ca trong ẩm thực Tây Bắc

Đôi nét về món ăn xôi nếp nương

Nhắc đến Mai Châu – Phú Thọ, có lẽ hẳn ta nghĩ ngay đến câu thơ “Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”, câu thơ gợi cho ta nhớ đến món xôi nếp nương Mai Châu – một món ăn gần gũi và thân tình mà người dân Mai Châu thường gói vội trao tay khi khách đến chơi mỗi khi ra về.

Xôi nếp nương ngũ sắc tại Mai Châu – Phú Thọ

Xôi nếp nương Mai Châu hẳn là một món ăn truyền thống của người dân nơi đây, bởi xôi chỉ có thể thơm nhất và đậm vị nhất khi được nấu từ chính đôi bàn tay khéo léo của người đàn bà dân tộc Thái và bằng chính loại nếp nương được trồng trên những thửa ruộng bậc thang nối liền nhau ngay lưng chừng núi. Sau khi nếp được thu hoạch về, các hạt nếp nương sẽ được phơi khô cho thật ráo vỏ, khi đó các cô gái Thái sẽ dùng sức lực đôi bàn tay mình cho nếp vào cối lớn để tróc vỏ đi. Từng hạt nếp nương chắc mẩy sẽ được mang đi ngâm nhiều giờ liên tục để nếp thấm nước và nở ra. Sau khoảng thời gian ngâm đã đủ nước, các hạt nếp được cho vào đồ trong những khay gỗ để tạo nên một mùi hương đặc trưng của món xôi nếp nương Mai Châu.

Xôi nếp nương không chỉ xuất hiện trong các bữa ăn hàng ngày mà còn hiện diện trong lễ hội, đám cưới, dịp Tết, tượng trưng cho sự no đủ, ấm áp. Nhờ khí hậu mát mẻ, đất đai màu mỡ vùng cao, hạt nếp nương tròn, mẩy, dẻo thơm tạo nên hương vị rất riêng cho món ăn, góp phần làm phong phú kho tàng ẩm thực núi rừng Tây Bắc.

Món xôi nếp nương ra đời như thế nào?

Xôi nếp nương ngũ sắc được làm từ các loại lá trong thiên nhiên

Nguồn gốc của xôi nếp nương gắn liền với tập quán canh tác nương rẫy lâu đời của đồng bào vùng cao Phú Thọ. Nếp nương là giống lúa truyền thống, được gieo trên những thửa ruộng bậc thang cheo leo, hưởng trọn nắng gió núi rừng. Người dân nơi đây vẫn giữ tập quán trồng, thu hoạch và chế biến thủ công, góp phần lưu giữ hương vị thuần khiết và bản sắc văn hóa vùng cao. Xôi nếp nương vì thế mang đậm dấu ấn đất trời và công sức lao động cần mẫn của người dân bản địa.

Cách nấu xôi nếp nương

Cách nấu xôi nếp nương đòi hỏi sự khéo léo, cầu kỳ:

• Gạo nếp sau khi thu hoạch được sàng lọc kỹ, vo sạch rồi ngâm nước từ 6–8 tiếng để hạt gạo nở đều, mềm hơn khi đồ xôi.

• Người dân sử dụng chõ gỗ hoặc xửng tre để đồ xôi, giúp giữ hương vị nguyên bản và đảm bảo độ dẻo, thơm.

• Đặc biệt, để làm xôi ngũ sắc, người dân bản địa dùng các nguyên liệu tự nhiên để tạo màu: lá cẩm cho màu tím, gấc cho màu đỏ, nghệ cho màu vàng, lá nếp cho màu xanh và giữ nguyên màu trắng của gạo. Nhờ đó, đĩa xôi nếp nương không chỉ ngon mà còn bắt mắt, đậm chất văn hóa.

Các món ăn kèm với xôi nếp nương

Xôi nếp nương ăn kèm với các món ăn khác như măng, cá nướng, chẩm chéo

Xôi nếp nương thường được thưởng thức cùng những đặc sản núi rừng độc đáo, tạo nên bữa ăn hấp dẫn và giàu bản sắc. Một số món ăn kèm phổ biến là:

• Thịt trâu gác bếp: thơm lừng, vị đậm đà, dai ngon đặc trưng.

• Lợn bản nướng mắc khén: thấm vị, thơm nức mũi, thịt săn chắc.

• Cá suối nướng than hoa: vỏ ngoài giòn, thịt ngọt tự nhiên.

• Chẩm chéo: muối chấm đặc trưng Tây Bắc, cay nhẹ, thơm mắc khén.

Ngoài ra, người dân thường mời rượu ngô hoặc rượu cần, tạo nên bầu không khí ấm áp, chân tình khi thưởng thức xôi nếp nương cùng bạn bè, du khách.

Giá trị văn hóa du lịch

Xôi nếp nương Phú Thọ mang giá trị văn hóa sâu sắc, gắn liền với đời sống lao động, tín ngưỡng và phong tục của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây. Trong các lễ hội truyền thống, Tết Nguyên Đán, đám cưới hay ngày hội văn hóa, xôi nếp nương luôn hiện diện như biểu tượng của sự no đủ, gắn kết và lòng hiếu khách.

Với du khách, thưởng thức xôi nếp nương chính là cơ hội cảm nhận hương vị thuần khiết của núi rừng Tây Bắc và tìm hiểu tinh thần cần cù, khéo léo của người Mường, người Thái. Màu sắc tự nhiên của xôi ngũ sắc cùng cách chế biến thủ công chính là hình ảnh giàu tính bản địa, góp phần tạo nên sản phẩm du lịch ẩm thực độc đáo, góp phần thu hút du khách đến Phú Thọ và lưu giữ những trải nghiệm khó quên về vùng đất này.

Mỗi hạt nếp dẻo thơm, mỗi gam màu tự nhiên đều ẩn chứa câu chuyện về đất, trời và con người nơi đây. Thưởng thức xôi nếp nương không chỉ để cảm nhận vị ngon đặc trưng mà còn là cách để lắng nghe nhịp sống chậm rãi, bình yên và giàu bản sắc. Đây chính là món quà ý nghĩa mà Phú Thọ dành tặng cho mọi du khách, làm nên sức hút riêng của du lịch ẩm thực vùng cao.