Võ cổ truyền Bình Định

Môn võ cổ truyền ở Gia Lai được xem là Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia

Võ cổ truyền Bình Định, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (Quyết định 5079/QĐ-BVHTTDL, ngày 27/12/2012), là biểu tượng văn hóa và tinh thần thượng võ của người dân Bình Định, nay thuộc Gia Lai mới. Với lịch sử hơn năm thế kỷ, môn võ này không chỉ là kỹ năng chiến đấu mà còn là hành trình rèn luyện thể chất, tinh thần, và khơi dậy lòng yêu nước. Võ cổ truyền Bình Định đã trở thành một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa của vùng đất võ, thu hút du khách trong và ngoài nước đến khám phá và trải nghiệm.

Nguồn gốc và ý nghĩa của Võ cổ truyền Bình Định

Võ cổ truyền Bình Định hình thành từ thế kỷ XV, dưới thời vua Lê Thánh Tông (1471), khi phủ Hoài Nhơn (nay thuộc Gia Lai mới) được thành lập với các huyện Tuy Viễn, Phù Ly, và Bồng Sơn. Các võ quan, võ tướng được triều đình cử đến để bảo vệ vùng đất mới đã truyền dạy võ nghệ cho nhân dân, tạo nền móng cho môn võ này. Đến thế kỷ XVIII, trong thời kỳ khởi nghĩa Tây Sơn, võ cổ truyền Bình Định được hoàn thiện để đáp ứng nhu cầu chiến đấu quy mô lớn, trở thành vũ khí quan trọng trong các trận chiến bảo vệ đất nước.

Môn võ này mang ý nghĩa sâu sắc về cả thể chất và tinh thần. Không chỉ giúp người học rèn luyện sức khỏe và kỹ năng tự vệ, võ cổ truyền Bình Định còn khơi dậy lòng yêu nước, tinh thần kiên định, và bản lĩnh trước khó khăn. Các thế võ được uốn nắn cẩn thận, kết hợp giữa võ đạo, võ lý, võ thuật, võ nhạc, và võ y, tạo nên một hệ thống võ học phong phú, phản ánh sự giao thoa văn hóa của vùng đất Bình Định.

Nghi thức và hoạt động đặc sắc

Võ cổ truyền Bình Định được thể hiện qua các hoạt động biểu diễn, thi đấu, và truyền dạy, với hai khía cạnh chính: phần lễ và phần hội.

Phần lễ

Phần lễ trong võ cổ truyền Bình Định thường gắn với các nghi thức tôn vinh tổ sư và truyền thống võ học:

Lễ dâng hương tổ sư: Các võ đường tổ chức lễ dâng hương tại các đình làng hoặc võ đường như ở Phương Danh (thị xã An Nhơn) để tri ân các bậc tiền bối đã sáng tạo và truyền dạy môn võ.
Nghi thức truyền dạy: Các võ sư thực hiện các bài quyền truyền thống, như Ngọc Trản quyền hoặc Hùng Kê quyền, để giới thiệu tinh thần võ học cho học viên và du khách.
Lễ khai võ đường: Diễn ra tại các làng võ như An Vinh, An Hòa (huyện Tây Sơn), với các màn biểu diễn võ thuật kết hợp múa lân và nhạc cụ dân gian.

Những nghi thức này mang tính trang nghiêm, thể hiện sự kính trọng đối với truyền thống và các giá trị văn hóa của môn võ.

Phần hội

Phần hội là nơi võ cổ truyền Bình Định tỏa sáng với các hoạt động sôi động:

Biểu diễn võ thuật: Các bài quyền như Lão Mai quyền, Tứ Linh đao, hoặc Song Phượng kiếm được trình diễn tại Liên hoan Quốc tế Võ cổ truyền Việt Nam (2 năm/lần tại Quy Nhơn) hoặc Đêm Võ đài Bình Định.
Thi đấu võ đài: Các võ sinh từ các võ đường như Phương Danh, Thuận Truyền (huyện Tuy Phước) tham gia thi đấu, thể hiện kỹ năng và tinh thần thượng võ.
Giao lưu với du khách: Du khách được hướng dẫn các thế võ cơ bản, trải nghiệm đánh võ đài hoặc học cách sử dụng roi, côn tại các làng võ như Kỳ Sơn (huyện Phù Cát).

Địa phương tổ chức

Võ cổ truyền Bình Định được tổ chức tại nhiều địa điểm thuộc Gia Lai mới (phần Bình Định cũ):

Phương Danh (thị xã An Nhơn): Làng võ nổi tiếng với các võ đường lâu đời.
An Vinh, An Hòa (huyện Tây Sơn): Cái nôi của võ thuật thời Tây Sơn.
Thuận Truyền, Đại Lễ (huyện Tuy Phước): Nơi tổ chức các giải đấu và biểu diễn võ thuật.
Kỳ Sơn (huyện Phù Cát): Trung tâm đào tạo võ sinh và quảng bá võ cổ truyền.

Từ trung tâm TP. Quy Nhơn, du khách có thể di chuyển đến các làng võ này qua Quốc lộ 1A hoặc đường tỉnh, với khoảng cách từ 10–30km. Các sự kiện lớn như Liên hoan Quốc tế Võ cổ truyền thường diễn ra tại Quảng trường Nguyễn Tất Thành (Quy Nhơn).

Võ cổ truyền tại Gia Lai kết hợp tinh tế các môn võ, phái võ và dòng võ khác nhau với sự hiện diện của nhiều võ sư, võ quan, anh hùng danh tiếng

Giá trị văn hóa và tín ngưỡng

Võ cổ truyền Gia Lai mang giá trị văn hóa và tinh thần sâu sắc:

Tinh thần thượng võ: Môn võ thể hiện lòng kiên định, dũng cảm, và ý chí bảo vệ đất nước của người dân Gia Lai,
Bảo tồn bản sắc dân tộc: Các bài quyền, võ đạo, và võ nhạc phản ánh sự đa dạng văn hóa và lịch sử của vùng đất Tây Sơn.
Đoàn kết cộng đồng: Các võ đường và giải đấu là nơi gắn kết các thế hệ, từ võ sư đến học sinh, sinh viên.

Di sản này không chỉ là niềm tự hào của Gia Lai mới mà còn góp phần làm giàu bức tranh văn hóa Việt Nam, với sự lan tỏa ra quốc tế thông qua các võ đường ở nhiều quốc gia.

Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hóa

Võ cổ truyền Bình Định là một thế mạnh du lịch văn hóa của Gia Lai mới. Các sự kiện như Liên hoan Quốc tế Võ cổ truyền Việt Nam và Đêm Võ đài Bình Định (tổ chức đều đặn từ 2016) thu hút hàng ngàn du khách, đặc biệt tại TP. Quy Nhơn. Du khách có thể kết hợp khám phá võ thuật với các điểm đến như Tháp Bánh Ít (xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước), Biển Quy Nhơn, hoặc thưởng thức ẩm thực như bánh xèo tôm nhảy, bún chả cá (giá 30.000–50.000 VNĐ/món).

Chính quyền Gia Lai mới đã tích cực quảng bá thông qua các festival, triển lãm võ thuật, và tích hợp môn võ vào chương trình giáo dục tại Hội khỏe Phù Đổng. Các làng võ như Phương Danh, An Vinh cũng mở cửa đón du khách trải nghiệm, với chi phí tham gia khoảng 50.000–100.000 VNĐ/người.

Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản

Mặc dù có giá trị lớn, võ cổ truyền Bình Định đối mặt với một số thách thức:

Thiếu hụt võ sư trẻ: Nhiều võ sư cao tuổi, trong khi thế hệ trẻ ít theo học võ cổ truyền.
Kinh phí hạn chế: Việc duy trì võ đường và tổ chức các sự kiện đòi hỏi nguồn lực lớn.
Tác động hiện đại hóa: Sự phổ biến của các môn thể thao hiện đại làm giảm sức hút của võ cổ truyền.

Để bảo tồn di sản, Gia Lai mới đã triển khai:

Đào tạo võ sư: Với 2 đại võ sư quốc tế, 26 đại võ sư quốc gia, và hàng trăm huấn luyện viên, tỉnh đang bồi dưỡng thế hệ kế cận.
Thành lập trung tâm võ thuật: Trung tâm Võ thuật cổ truyền Bình Định (2013) là nơi tập hợp tri thức và truyền dạy võ học.
Tích hợp vào giáo dục: Đưa võ cổ truyền vào trường học để khuyến khích học sinh, sinh viên tham gia.
Quảng bá du lịch: Tổ chức các giải đấu, chương trình biểu diễn, và kết hợp với các điểm du lịch như Vinpearl Nha Trang (cách Quy Nhơn 4 tiếng di chuyển).

Kết luận

Võ cổ truyền Bình Định là linh hồn của vùng đất võ Gia Lai mới, là biểu tượng của sức mạnh, lòng kiên định, và niềm tự hào dân tộc. Với các hoạt động quảng bá sôi nổi và nỗ lực bảo tồn của chính quyền, môn võ này không chỉ giữ gìn bản sắc văn hóa mà còn trở thành động lực phát triển du lịch bền vững. Khám phá võ cổ truyền Bình Định, du khách sẽ cảm nhận được hơi thở lịch sử và tinh thần thượng võ của vùng đất Tây Sơn huyền thoại.