Văn Miếu Mao Điền, nằm tại làng Mao (còn gọi là Mậu Tài), xã Phúc Điền tỉnh Hải Phòng, là một trong những văn miếu cổ kính và có giá trị lịch sử lớn nhất Việt Nam, sau Văn miếu Quốc Tử Giám ở Hà Nội. Được thành lập từ thời nhà Lê sơ (thế kỷ XV), nơi đây từng là trường thi Hương của trấn Hải Dương, đồng thời tổ chức nhiều kỳ thi Hội thời nhà Mạc, góp phần tạo dựng truyền thống hiếu học và khoa bảng cho vùng “xứ Đông”. Văn miếu Mao Điền không chỉ là điểm đến tâm linh mà còn là biểu tượng văn hóa nổi bật của khu vực đồng bằng Bắc Bộ.
Vị trí Văn Miếu Mao Điền
Văn miếu Mao Điền tọa lạc trên khu đất bằng phẳng rộng lớn nằm cách Hà Nội khoảng 40-50 km về phía Đông và cách trung tâm thành phố Hải Dương cũ khoảng 15-20 km về phía Tây, bên cạnh Quốc lộ 5A – tuyến đường huyết mạch nối thủ đô Hà Nội với các tỉnh Đông Bắc và Hải Phòng.
Khu vực xung quanh văn miếu là vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng với những cánh đồng lúa xanh mướt, hệ thống kênh rạch, tạo nên khung cảnh thiên nhiên thanh bình, thuận lợi cho phát triển văn hóa – giáo dục truyền thống. Việc nằm gần đường quốc lộ 5A giúp giao thông đến văn miếu rất thuận tiện, thu hút đông du khách trong và ngoài tỉnh.
Lịch sử Văn Miếu Mao Điền
Văn miếu Mao Điền được khởi dựng vào thời nhà Lê sơ, vào khoảng thế kỷ XV, như một phần của chính sách mở rộng giáo dục, đào tạo nho sĩ trên phạm vi cả nước. Công trình nguyên thủy là nơi thờ Khổng Tử và các bậc đại nho, đồng thời tổ chức các kỳ thi Hương cho trấn Hải Dương.
Vào thời nhà Mạc, đặc biệt từ giữa thế kỷ XVI, Mao Điền trở thành điểm tổ chức nhiều kỳ thi Hội quan trọng – giai đoạn đỉnh cao của khoa cử người Việt – với bốn lần thi đại khoa được tổ chức tại đây, giúp đào tạo hàng trăm vị tiến sĩ nổi tiếng.
Trong lịch sử, Văn miếu Mao Điền còn được gọi là Văn miếu trấn Hải Dương (vị trí cũ ở xã Vĩnh Lại, huyện Đường An), sau đó được dời về khu vực mặt bằng hiện nay. Nền đất của văn miếu cũ vẫn còn dấu tích bên bờ sông Mao, gần với cánh đồng Cửa Miếu, thể hiện quá trình phát triển liên tục của di tích qua các thời kỳ.
Số lượng tiến sĩ và cử nhân từ vùng Hải Dương được ghi nhận rất cao, với 637 vị tiến sĩ trong tổng số gần 3.000 người đỗ đại khoa cả nước từ năm 1075 đến 1919. Điều này ghi dấu vai trò quan trọng của Văn miếu Mao Điền trong lịch sử giáo dục và khoa bảng Việt Nam.
Tháng 12 năm 2017, Việt Nam đã chính thức công nhận Văn miếu Mao Điền là di tích lịch sử quốc gia đặc biệt, khẳng định giá trị lịch sử, văn hóa độc đáo của địa phương này.
Các địa điểm tham quan tại Văn Miếu Mao Điền
- Cổng Tam Quan: Là lối cửa chính bước vào khuôn viên văn miếu, cổng thiết kế theo phong cách kiến trúc truyền thống, có các họa tiết chạm trổ hoa văn cổ kính, tạo cảm giác trang nghiêm và ấn tượng đầu tiên cho du khách.
- Tiền Đường và Hậu Cung: Tiền Đường là gian nơi hành lễ chính với bộ vì kèo gỗ khung chắc chắn, mái lợp ngói âm dương cong vút truyền thống. Hậu Cung thờ Khổng Tử và các bậc thánh hiền, không gian trang nghiêm với nhiều tượng gỗ và tranh vẽ có giá trị.
- Bia đá cổ và các hiện vật lưu niệm: Ngay trong khuôn viên văn miếu có các bia đá khắc chữ Hán cổ ghi lại lịch sử khoa cử và các sự kiện trọng đại liên quan đến văn miếu.
- Khuôn viên cây xanh và cảnh quan thiên nhiên: Văn miếu Mao Điền được bao quanh bởi cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi, không gian thoáng đãng với nhiều bãi cỏ xanh mát, tạo thuận lợi cho du khách dạo chơi, thưởng ngoạn và thỏa sức tìm hiểu văn hóa.
- Nền văn miếu xưa (Văn Miếu Vĩnh Lại): Cách khu vực hiện nay không xa, dấu tích nền văn miếu cổ thuộc xã Vĩnh Lại vẫn tồn tại, là minh chứng lịch sử đa thời đại phù hợp cho các nhà nghiên cứu và du khách thích tìm hiểu sâu về quá trình phát triển di tích.
Các công trình kiến trúc nổi bật tại Văn Miếu Mao Điền
Văn miếu Mao Điền sở hữu hệ thống kiến trúc truyền thống mang dấu ấn thời Lê – Mạc với sự kết hợp tinh tế giữa nghệ thuật điêu khắc gỗ, bố cục không gian và cảnh quan hài hòa, thể hiện ý nghĩa tôn vinh tri thức, đạo học và truyền thống hiếu học lâu đời.
| Công trình | Đặc điểm nổi bật |
| Cổng Tam Quan | Kiến trúc gỗ ba cửa, họa tiết cổ kính với ngói âm dương, tạo nét trang nghiêm đầu tiên khi vào khu di tích |
| Tiền Đường | Gian chính tổ chức lễ bái, xây dựng theo kết cấu vì kèo gỗ kiểu truyền thống, mái cong, không gian rộng rãi |
| Hậu Cung | Nơi thờ Khổng Tử, các bậc tiên hiền, trang trí tinh xảo với tượng, hoành phi câu đối chữ Hán |
| Bia đá cổ | Ghi chép lịch sử khoa cử địa phương, văn bia phong phú làm tăng giá trị nghiên cứu và bảo tồn di tích |
| Khuôn viên cây cối lâu năm | Cây cổ thụ tạo cảnh quan xanh mát, góp phần không nhỏ vào bầu không khí trang nghiêm, yên tĩnh |
Kiến trúc Văn miếu Mao Điền đặc trưng bởi nhà gỗ truyền thống, hệ vì kèo, cột và dầm chạm trổ hoa văn tinh xảo, đồng thời không mất đi vẻ giản dị, trang nghiêm của một ngôi đình – chùa cổ Việt Nam. Tất cả không gian kiến trúc hòa quyện với môi trường, tạo nên không gian thiêng liêng cho người đến chiêm bái và tìm hiểu.
Hướng dẫn tham quan Văn Miếu Mao Điền
Thời gian tham quan
Văn miếu Mao Điền mở cửa đón khách quanh năm, đặc biệt đông đúc vào những dịp lễ truyền thống như đầu xuân năm mới, lễ ngày Khổng Tử 27/8 âm lịch, các kỳ thi quan trọng tại địa phương… Du khách nên chọn thời điểm sáng sớm hoặc chiều mát để cảm nhận trọn vẹn không gian thanh tịnh, tránh nắng gắt.
Di chuyển đến Văn Miếu Mao Điền
- Từ Hà Nội: Khởi hành theo Quốc lộ 5A hướng Hải Dương cũ – Hải Phòng, di chuyển khoảng 40-50 km, đến ngã tư chợ Ghẽ rồi rẽ vào khoảng 200m là đến Văn miếu Mao Điền. Có thể di chuyển bằng xe máy, ô tô cá nhân hoặc xe khách tuyến Hà Nội – Hải Dương cũ rất thuận tiện.
- Từ Hải Dương (cũ): Theo tuyến đường tỉnh lộ hoặc quốc lộ 5 về phía Tây khoảng 15-20 km đến xã Phúc Điền, nhìn biển chỉ dẫn văn miếu là dễ dàng tìm thấy.
Lưu ý khi tham quan
- Khách nên ăn mặc lịch sự, giữ gìn trật tự và vệ sinh môi trường bởi đây là nơi linh thiêng và di tích lịch sử quan trọng.
- Tránh gây ồn ào, làm hỏng các hiện vật hay công trình kiến trúc cổ.
- Có thể tham khảo các bảng chỉ dẫn, đọc tài liệu hoặc thuê hướng dẫn viên để hiểu rõ hơn về lịch sử và ý nghĩa của từng hạng mục trong di tích.
- Chuẩn bị giày dép thoải mái để đi bộ tham quan toàn bộ khuôn viên văn miếu rộng khoảng 10.000 m2.
Các hoạt động du lịch, văn hóa đi kèm
- Tham gia lễ hội truyền thống tại văn miếu, thưởng thức các hoạt động văn hóa dân gian, trò chơi dân gian và đón nhận giáo dục về truyền thống hiếu học.
- Du khách có thể kết hợp tham quan các di tích liền kề như đền Kiếp Bạc, chùa Kiếp Bạc thuộc cụm danh thắng Chí Linh.
- Khám phá ẩm thực địa phương, nghỉ ngơi tại các cơ sở lưu trú gần đó để có chuyến đi trọn vẹn và nhiều trải nghiệm đáng nhớ.
Văn miếu Mao Điền với vị trí đắc địa, lịch sử trải dài hàng thế kỷ cùng hệ thống kiến trúc và công trình cổ kính, là điểm đến tiêu biểu không chỉ cho những người yêu văn hóa lịch sử mà còn cho du khách tâm linh trên khắp miền Bắc Việt Nam. Đây là biểu tượng tiêu biểu cho truyền thống hiếu học đất Việt, là niềm tự hào về văn hóa và giáo dục.
