Tìm hiểu về “Tứ trấn Hà Nội”, người ta không khỏi ngạc nhiên bởi vẻ đẹp của những di tích từ lịch sử ra đời gắn với những điển tích, thần thoại, đến lối kiến trúc cổ kính nhưng vẫn không kém phần lộng lẫy đã được tôn tạo, giữ gìn giữa lòng Hà Nội.
Đền Bạch Mã – Đông trấn
Đền Bạch Mã nằm ở số 76 phố Hàng Buồm, Phường Hoàn Kiếm, Hà Nội. Đây là ngôi đền cổ nhất trong “Tứ trấn Hà Nội”, được xây dựng vào thế kỷ thứ 9 (năm 866) để thờ thần Long Đỗ – vị thần được xem là “thần thành hoàng” của kinh thành Thăng Long xưa. Theo truyền thuyết, khi vua Lý Thái Tổ dời kinh đô từ Hoa Lư ra Thăng Long, gặp khó khăn trong việc xây thành, thần Long Đỗ đã hiển linh, hóa thành ngựa trắng dẫn đường cho vua xây dựng thành lũy. Từ đó, đền được đặt tên là Bạch Mã, nghĩa là “ngựa trắng”.
Đền Bạch Mã mang kiến trúc đặc trưng của đền chùa Việt Nam, với cổng tam quan, sân đền, và các gian thờ được bài trí trang nghiêm. Hàng năm, đền thường tổ chức lễ hội vào ngày 12 và 13 tháng 2 âm lịch hàng năm và thường có đoàn rước kiệu truyền thống mặc những bộ trang phục truyền thống với nhiều màu sắc lộng lẫy. Lễ hội của đền được tổ chức với ý nghĩa tiễn mùa đông qua và đón mùa xuân mới, mong sao cho mùa màng bội thu, nhân dân được sống ấm no, hạnh phúc, đó chính là sự dung hòa giữa văn hóa tín ngưỡng dân gian và nghi thức cúng cung đình ảnh hưởng từ Đạo giáo, chính sự dung hòa đó đã tạo nên nét đặc sắc trong lễ hội đền Bạch Mã. Vẻ đẹp của đền Bạch Mã-Đông trấn dường như đã trở thành một biểu tượng không thể thiếu ở phố cổ Hà Nội, trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử nhưng ngôi đền ấy vẫn đứng vững, hiên ngang, bảo vệ cho kinh thành Thăng Long xưa và thủ đô Hà Nội ngày nay mãi yên bình.
Đền Kim Liên – Nam trấn
Đền Kim Liên trước thuộc địa phận phường Kim Hoa, sau thuộc phường Đông Tác, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, nay là phường Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Hà Nội. Ngôi đền được biết đến là một ngôi đền thiêng trong hệ thống “Tứ trấn Hà Nội” trấn giữ phía Nam kinh thành Thăng Long xưa. Đền thờ thần Cao Sơn đại vương-người đã có công giúp vua Lê Tương Dực dẹp loạn, khôi phục nhà Lê và được nhà vua lập đền thờ để tưởng nhớ.
Đền Kim Liên được xây dựng với kiến trúc mang đậm phong cách thời Lê, với cổng tam quan, sân đền rộng rãi, và khu vực thờ tự được bài trí trang nghiêm. Hàng năm, lễ hội đền Kim Liên được tổ chức vào ngày 16 và 17 tháng 3 âm lịch, thu hút đông đảo người dân và du khách đến cầu bình an, may mắn. Lễ hội có các nghi lễ truyền thống như rước kiệu, dâng hương và các hoạt động văn hóa dân gian như hát chèo, hát văn, tạo nên không khí náo nhiệt, đậm chất văn hóa Việt Nam.
Đền Voi Phục – Tây trấn
Đền Voi Phục nằm ở phường Giảng Võ, Hà Nội – là ngôi đền trấn giữ phía Tây của kinh thành Thăng Long. Đền thờ Linh Lang đại vương – một vị thần được cho là con trai của vua Lý Thái Tông, người đã có công đánh giặc, bảo vệ đất nước. Theo truyền thuyết, Linh Lang là một vị hoàng tử tài giỏi, dũng cảm, đã hóa thành voi thần để giúp vua cha đánh bại quân thù. Sau khi qua đời, ông được nhân dân lập đền thờ để tưởng nhớ.
Đền Voi Phục được xây dựng từ thời Lý, với kiến trúc độc đáo và không gian thanh tịnh. Tên gọi “Voi Phục” xuất phát từ hình ảnh hai con voi đá quỳ trước cổng đền, biểu tượng cho sự kính cẩn và trung thành. Lễ hội đền Voi Phục được tổ chức vào ngày 9 đến 11 tháng 2 âm lịch, với các nghi lễ rước kiệu, dâng hương và các trò chơi dân gian như đấu vật, kéo co, thu hút đông đảo người dân tham gia.
Đền Quán Thánh – Bắc trấn
Đền Quán Thánh, nằm ở ngã tư đường Thanh Niên và đường Quán Thánh – phường Ba Đình – Hà Nội, là ngôi đền trấn giữ phía Bắc của kinh thành Thăng Long. Đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ – một vị thần trong Đạo giáo, được xem là vị thần bảo vệ phương Bắc, giúp xua đuổi tà ma và bảo vệ kinh thành khỏi những thế lực xấu. Theo truyền thuyết, Huyền Thiên Trấn Vũ đã giúp vua Lý Thái Tổ đánh bại giặc ngoại xâm và mang lại bình yên cho đất nước.
Là một ngôi đền với lối kiến trúc khá độc đáo, hàng năm thu hút rất đông đảo người dân đến tham quan, ngay ở cổng đền còn thờ hai con voi ở hai bên, trong đền có thờ một pho tượng đồng Huyền Thiên Trấn Vũ cao lớn nặng 4 tấn, cao khoảng 3,96 mét, mặt vuông, râu dài, mắt nhìn thẳng về phía trước, tóc xõa, đầu không đội mũ, mặc áo đạo sĩ, ngồi trên một tảng đá lớn, tay trái bắt quyết, tay phải chống gươm có rắn quấn và chống lên lưng vị rùa. Đó không chỉ là một pho tượng thiêng mà còn được đánh giá là một công trình kiến trúc độc đáo-nghệ thuật đúc đồng và sự tài hoa của những người nghệ nhân Việt Nam cách đây ba thế kỷ về trước. Đền Quán Thánh không chỉ là một công trình độc đáo về mặt kiến trúc mà còn là nơi sinh hoạt tín ngưỡng văn hóa của người Hà Nội xưa.
Lễ hội đền Quán Thánh được tổ chức vào ngày 3 tháng 3 âm lịch, với các nghi lễ trang trọng như rước kiệu, dâng hương và các hoạt động văn hóa như múa lân, hát chèo. Đền Quán Thánh không chỉ là nơi linh thiêng mà còn là điểm đến văn hóa, nơi du khách có thể cảm nhận được hơi thở lịch sử và tinh thần tín ngưỡng của người dân Hà Nội.
Ý nghĩa văn hóa, lịch sử của Tứ trấn Hà Nội
“Tứ trấn Hà Nội” không chỉ là những công trình kiến trúc hay nơi thờ tự mà còn mang ý nghĩa văn hóa, lịch sử sâu sắc, thể hiện quan niệm về phong thủy và tín ngưỡng của người Việt xưa. Bốn ngôi đền được xây dựng ở bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc của kinh thành Thăng Long, tạo thành một vòng bảo vệ tâm linh, giúp kinh thành luôn bền vững, thịnh vượng. Những câu chuyện thần thoại, truyền thuyết liên quan đến các vị thần được thờ tại các đền đã góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người dân.
Ngày nay, “Tứ trấn Hà Nội” vẫn giữ được giá trị văn hóa, lịch sử và là những điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Hà Nội. Các lễ hội tại các đền không chỉ thu hút người dân địa phương mà còn là cơ hội để du khách khám phá văn hóa, lịch sử và tín ngưỡng của Thủ đô. Nếu có dịp ghé thăm Hà Nội, hãy dành thời gian để chiêm bái và tìm hiểu về “Tứ trấn Hà Nội” để cảm nhận trọn vẹn nét đẹp văn hóa, lịch sử của mảnh đất ngàn năm văn hiến.
