Sau khi sáp nhập đơn vị hành chính năm 2025, Đắk Lắk bước sang một giai đoạn phát triển mới với địa giới được mở rộng, quy mô dân số gia tăng và diện tích bao phủ trải dài từ đại ngàn Tây Nguyên đến các vùng tiếp giáp duyên hải. Sự thay đổi này không chỉ tạo ra chuyển biến về mặt hành chính – chính trị, mà còn làm phong phú thêm không gian văn hóa và hệ sinh thái cộng đồng trên toàn tỉnh.
Trong bức tranh đa sắc ấy, cộng đồng người Êđê – một trong những dân tộc bản địa lớn và có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống văn hóa Tây Nguyên – tiếp tục giữ vai trò trung tâm. Họ cư trú tập trung tại các huyện như Cư M’gar, Buôn Đôn, Krông Ana, Krông Bông, TP. Buôn Ma Thuột…Ngoài ra, nhiều cộng đồng người Êđê cũng sinh sống đan xen tại các vùng đồng bào sau sáp nhập, đặc biệt là ở những khu vực miền núi phía tây và trung du tiếp giáp.
Trên vùng đất rộng lớn này, người Êđê không chỉ canh tác, xây dựng cộng đồng theo chế độ mẫu hệ đặc trưng, mà còn gìn giữ và thực hành nhiều nghi lễ cổ truyền gắn với vòng đời con người.
Một trong những nghi lễ thiêng liêng và mang tính biểu tượng nhất là lễ cúng trưởng thành của nam giới Êđê. Đây là một sự kiện đánh dấu sự chuyển giao từ vị thế “con trẻ” sang vị trí “người đàn ông trưởng thành” trong gia đình, dòng tộc và buôn làng. Lễ cúng không chỉ phản ánh những giá trị văn hóa – tâm linh đặc sắc mà còn thể hiện rõ nét cấu trúc xã hội mẫu hệ, mối quan hệ giữa cá nhân với cộng đồng, giữa người sống với thần linh.
Lễ cúng trưởng thành của người Êđê thường được tổ chức khi người nam đến tuổi trưởng thành (thường từ 18 tuổi trở lên), hoặc khi đã lập gia đình nhưng chưa thực hiện nghi lễ. Tuy nhiên, tùy theo điều kiện kinh tế của gia đình, nghi lễ này có thể diễn ra muộn hơn, thậm chí đến tuổi trung niên. Trong nhiều trường hợp, nếu cha mẹ không còn, người thân trong dòng họ như chị gái hay dì ruột sẽ thay mặt đứng ra tổ chức, thể hiện rõ tính kế thừa của chế độ mẫu hệ trong cộng đồng Êđê.
Lễ cúng kéo dài 5 ngày, được chuẩn bị kỹ lưỡng từ trước đó nhiều tuần: ủ rượu cần, lựa chọn heo thiến, chuẩn bị ghế K’pan, dàn chiêng 5 chiếc, 1 cồng và 1 trống. Trong ngày đầu tiên, thầy cúng làm lễ mời các thần linh về dự lễ và phù hộ cho gia đình. Các nghi thức như tắm gội ở bến nước vào sáng sớm ngày thứ hai, dâng lễ 7 ché rượu, mời dòng họ hút rượu cần, đeo 7 chiếc vòng cong đồng lên tay người được cúng, hay nghi lễ rước người cúng về nhà vợ – tất cả được diễn ra với sự chứng kiến của dòng họ và cộng đồng buôn làng.
Mỗi chi tiết, từ chiếc tô đồng, cái khiên, cây đao, ché rượu đầu đàn đến miếng thịt heo cúng, đều mang biểu tượng văn hóa riêng, hàm chứa những thông điệp tâm linh về sự trưởng thành, sức mạnh, trí tuệ và lòng trung thành với buôn làng. Việc người được cúng không được ngủ trong đêm thứ hai, hay nghi thức rửa chân bằng nước gừng và vòng chỉ tại thềm nhà, đều thể hiện tinh thần vượt ngưỡng – bước qua một hành trình để được công nhận là người trưởng thành đúng nghĩa.
Lễ cúng trưởng thành không chỉ giúp cá nhân xác lập vai trò xã hội mà còn là dịp để toàn thể cộng đồng cùng hòa mình vào không gian văn hóa truyền thống, qua đó củng cố niềm tin, sự đoàn kết và bản sắc tộc người. Trong bối cảnh Đắk Lắk mở rộng và phát triển sau sáp nhập, việc tiếp tục duy trì và phát huy nghi lễ này chính là một biểu hiện sinh động của sức sống văn hóa bền vững giữa lòng đại ngàn.