Khi nói đến Tây Bắc, người ta thường nghĩ ngay đến những điệu múa xòe mềm mại, uyển chuyển, vang lên trong không gian rộn ràng tiếng khèn bè, tiếng sáo pi, ánh lửa bập bùng giữa sân đình bản làng. Trong kho tàng văn hóa truyền thống đặc sắc của cộng đồng dân tộc Thái, nghệ thuật Xòe chính là linh hồn, là nét đặc trưng nổi bật nhất, đặc biệt được bảo tồn và phát huy mạnh mẽ tại tỉnh Sơn La, vùng đất gắn bó lâu đời với đồng bào Thái trắng và Thái đen.
Di sản văn hóa phi vật thể được thế giới vinh danh
Tháng 12 năm 2021, UNESCO đã chính thức ghi danh “Nghệ thuật Xòe Thái” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là niềm tự hào lớn không chỉ của riêng tỉnh Sơn La, mà còn của cả cộng đồng người Thái tại các tỉnh Tây Bắc – nơi gìn giữ và lan tỏa những giá trị nghệ thuật quý báu từ bao đời.
Ngay sau sự kiện này, vào ngày 17/9/2022, tỉnh Sơn La đã tổ chức lễ vinh danh trọng thể để đón nhận bằng của UNESCO, đồng thời thể hiện quyết tâm bảo tồn, phát triển nghệ thuật Xòe như một phần không thể tách rời trong chiến lược phát triển văn hóa – du lịch của địa phương.
Lễ hội xòe Thái của người dân
Xòe Thái – Linh hồn gắn kết cộng đồng
Với người Thái, Xòe không chỉ là một điệu múa, mà còn là biểu tượng của tinh thần đoàn kết, tình yêu thương và khát vọng an lành. Họ truyền nhau câu nói: “Không Xòe, cây lúa không trổ bông – không Xòe, trai gái không thành đôi – không Xòe, bản làng không có ngày vui.”
Xòe hiện diện trong hầu hết các sự kiện cộng đồng lớn nhỏ: lễ hội, Tết cổ truyền (như Tết Xíp xí 14/7 âm lịch), cưới hỏi, đón khách, mừng nhà mới, khánh thành công trình… Đặc biệt, nhiều điệu Xòe còn gắn với nghi lễ tín ngưỡng như Then, lễ hội Xen Pang Ả, lễ cúng bản Mường, phản ánh chiều sâu tâm linh và thế giới quan đặc trưng của người Thái.
Sự đa dạng của điệu Xòe Sơn La
Ở Sơn La, nơi có đông đảo đồng bào Thái sinh sống, các điệu Xòe được bảo tồn khá đầy đủ và bài bản. Trong đó nổi bật nhất là:
- Xòe vòng – điệu múa truyền thống lâu đời, thường thấy trong lễ hội lớn với hình ảnh hàng trăm người nắm tay nhau kết vòng tròn bất tận.
- Xòe nâng khăn mời rượu, Xòe tung khăn, Xòe tiến lùi, Xòe vỗ tay, Xòe bước tiến,… mỗi điệu Xòe mang một thông điệp văn hóa, một tinh thần riêng, phản ánh đời sống sinh hoạt và tinh thần lạc quan của người dân.
Điểm đặc biệt của Xòe Thái là không cần sân khấu, không giới hạn lứa tuổi, ai cũng có thể tham gia, không phân biệt người trong hay ngoài cộng đồng.
Truyền dạy – Gìn giữ – Lan tỏa
Nhận thức rõ tầm quan trọng của di sản, nhiều lớp truyền dạy Xòe đã tích cực được triển khai tại các bản làng, trường học, nhà văn hóa tại địa bàn tỉnh. Nhiều nghệ nhân dân gian đã được tôn vinh, mời tham gia hướng dẫn cho thế hệ trẻ và du khách. Tỉnh cũng đưa Xòe vào hương ước bản làng, xem đây là một tiêu chí đánh giá cộng đồng văn hóa kiểu mẫu.
Không gian Xòe – Sắc màu văn hóa và du lịch
Ngày nay, Xòe Thái không chỉ sống trong không gian cộng đồng truyền thống, mà còn trở thành điểm nhấn trong du lịch trải nghiệm văn hóa. Du khách đến các bản như Chiềng Bằng (Xã Chiềng Bằng), Hua Tạt (Xã Vân Hồ), bản Vặt (Thị xã Mộc Châu),,… có thể tham gia các buổi múa Xòe, giao lưu với nghệ nhân, thưởng thức rượu cần, xôi ngũ sắc và các món ăn truyền thống như cá suối nướng, thịt trâu gác bếp, canh măng đắng,…
Ngoài ra, trong các lễ hội như Ngày hội Văn hóa Thái, Tết Xíp xí, Tuần Văn hóa – Du lịch Sơn La, các tiết mục Xòe cộng đồng được tổ chức quy mô lớn, thu hút đông đảo du khách và người dân tham gia.
