Nằm trong kho tàng di sản văn hóa phong phú của đồng bào Khmer Nam Bộ, Chầm riêng Chà Pây là một loại hình nghệ thuật truyền thống đặc sắc, gắn liền với đời sống tinh thần và tín ngưỡng của người Khmer ở Trà Vinh – nay là một phần của tỉnh Vĩnh Long sau khi sáp nhập. Đây không chỉ là một hình thức biểu diễn dân gian mà còn là phương tiện chuyển tải tri thức, giáo lý và lịch sử dân tộc qua âm thanh và lời ca.
Chầm riêng Chà Pây nghệ thuật trình diễn độc xướng
Chầm riêng Chà Pây sử dụng nhạc cụ chính là đàn Chà Pây – một loại đàn dây truyền thống có cần dài, hình dáng độc đáo, âm thanh mộc mạc nhưng vang vọng và truyền cảm. Nhạc cụ này được nghệ nhân sử dụng để vừa đệm nhạc, vừa làm đạo cụ biểu diễn trong các buổi hát kể. Mỗi lần trình diễn, nghệ nhân thường vừa đánh đàn, vừa hát – lời hát có thể là ngẫu hứng hoặc được truyền miệng từ các thế hệ trước, nội dung xoay quanh các chủ đề như đạo Phật, luân lý, tình yêu đôi lứa, đời sống sinh hoạt thường nhật hoặc lịch sử dân tộc Khmer.
Lời ca trong Chầm riêng Chà Pây thường có cấu trúc đơn giản, dễ nhớ, mang nhịp điệu uyển chuyển, dễ đi vào lòng người. Hình thức phổ biến nhất là thể thơ lục bát hoặc thể 4-6, tạo nên tính nhạc và tính tự sự đậm chất dân gian. Đây chính là nét quyến rũ khiến Chầm riêng Chà Pây không chỉ là một loại hình biểu diễn mà còn là dòng chảy văn hóa sống động trong đời sống cộng đồng người Khmer.
Không dừng lại ở chức năng giải trí, Chầm riêng Chà Pây còn là công cụ truyền bá đạo đức, tư tưởng Phật giáo và truyền thống văn hóa dân tộc. Loại hình nghệ thuật này thường xuất hiện trong các lễ hội tôn giáo như Chol Chnam Thmay (Tết cổ truyền Khmer), lễ dâng y Kathina, hoặc trong các dịp cưới hỏi, mừng nhà mới, mừng mùa màng… Những buổi diễn Chầm riêng Chà Pây không chỉ thu hút người lớn tuổi mà còn là dịp để thế hệ trẻ tiếp cận với bản sắc dân tộc mình.
Nghệ nhân Chầm riêng Chà Pây thường là những người có hiểu biết sâu sắc về văn hóa dân tộc, có khả năng cảm âm và ghi nhớ tốt, được cộng đồng kính trọng như những người gìn giữ kho tàng tri thức truyền thống và truyền giảng đạo lý sống. Để trình diễn thành thục, họ phải rèn luyện không chỉ kỹ năng chơi đàn và hát mà còn phải am hiểu giáo lý, văn học dân gian và các tích truyện cổ Khmer.
Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của các hình thức giải trí hiện đại, nghệ thuật Chầm riêng Chà Pây đang dần mai một. Lối sống đô thị hóa, thị hiếu âm nhạc mới và sự thiếu vắng người kế thừa là những thách thức lớn trong việc bảo tồn loại hình nghệ thuật này. Trước thực trạng đó, các cấp chính quyền và cộng đồng địa phương đã có nhiều nỗ lực: từ mở lớp đào tạo nghệ nhân trẻ, tổ chức các liên hoan nghệ thuật Khmer, đưa nghệ thuật dân gian vào trường học đến xây dựng chương trình sân khấu hóa để lan tỏa giá trị truyền thống trong xã hội đương đại.
Năm 2013, nghệ thuật Chầm riêng Chà Pây đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị loại hình nghệ thuật này. Đây không chỉ là niềm vinh dự của đồng bào Khmer Trà Vinh mà còn là niềm tự hào chung của toàn tỉnh Vĩnh Long mới – một địa phương đa sắc tộc, nơi hội tụ và giao thoa những tinh hoa văn hóa đặc trưng vùng đồng bằng sông Cửu Long.
