Nghề gác kèo ong ở Cà Mau là một nghề thủ công truyền thống đặc sắc, gắn liền với văn hóa và cuộc sống của cộng đồng người dân vùng rừng U Minh Hạ. Nghề này không chỉ tạo ra các sản phẩm mật ong chất lượng mà còn là một phần quan trọng trong việc duy trì và phát huy tri thức dân gian, góp phần phát triển du lịch và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Đây là một di sản văn hóa phi vật thể được công nhận của tỉnh Cà Mau, mang đến một cái nhìn sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên.
Ong về làm tổ trên cây kèo được gác trong khu vực rừng tràm U Minh Hạ.
Nguồn gốc và ý nghĩa
Nghề gác kèo ong là một nghề truyền thống có từ lâu đời, xuất phát từ sự kết hợp giữa kiến thức dân gian và kinh nghiệm thực tế của người dân vùng U Minh Hạ. Thuật ngữ “gác kèo ong” được đặt từ rất xa xưa, mô phỏng theo cách dựng nhà bằng gỗ, nhằm tạo môi trường thuận lợi cho ong về làm tổ. Kèo ong được làm từ các cây gỗ thẳng, được gác theo hình mái nhà, là nơi tổ ong sẽ sinh sống và sản xuất mật.
Nghề gác kèo ong không chỉ mang lại giá trị kinh tế qua việc khai thác mật ong mà còn có ý nghĩa văn hóa và xã hội sâu sắc. Đây là một nghề gắn liền với đời sống tinh thần của người dân, tạo ra sự kết nối chặt chẽ giữa con người với thiên nhiên, đồng thời duy trì một phần lớn tri thức dân gian, truyền thống nghề thủ công từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Tổng Quan Nghề Gác Kèo Ong
Vài nét về nghề gác kèo ong
Nghề gác kèo ong có quy trình thực hiện khá đặc biệt, từ việc chuẩn bị kèo (cây kèo, cây nống, cây nạng), chọn điểm gác kèo đến quá trình kiểm tra và khai thác mật. Các dụng cụ chủ yếu gồm gỗ tràm (vì tính bền và lâu mục), dao để cắt mật, đuốc con cúi để tạo khói giúp ong bay đi khi khai thác mật. Cây kèo ong, sau khi dựng lên, sẽ là nơi thu hút ong về làm tổ.
Người thợ đốt đuốc con cúi làm bằng xơ dừa rồi thổi khói từ phía trên gió (hướng gió thổi vào tổ ong) sao cho khói bao phủ cả tổ ong để ong bay đi.
Mối quan hệ giữa nghề gác kèo ong và đời sống người dân
Nghề gác kèo ong có vai trò quan trọng trong đời sống người dân U Minh Hạ. Nó không chỉ giúp bảo vệ mùa màng mà còn là sinh kế của nhiều gia đình nơi đây. Người dân sống chủ yếu dựa vào nghề gác kèo ong để tạo ra sản phẩm mật ong chất lượng, đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong và ngoài nước. Nghề này cũng tạo điều kiện cho việc bảo vệ và phát triển rừng tràm, đồng thời khuyến khích việc quản lý tài nguyên thiên nhiên bền vững.
Những kỹ năng đặc biệt trong nghề
Các thợ gác kèo ong phải có những kỹ năng đặc biệt như xử lý gỗ để dựng kèo chính xác, chọn điểm gác phù hợp với điều kiện ánh sáng và gió, và biết cách chăm sóc tổ ong. Kỹ năng này không chỉ đòi hỏi sự khéo léo mà còn là sự hiểu biết sâu sắc về thiên nhiên và quy trình sinh sống của ong, đảm bảo mật ong có chất lượng tốt.
Người thợ ăn ong tiến hành cắt phần mật, nơi ong dự trữ mật (khúc mứt).
Người thợ ăn ong dùng dao cạo sát máng kèo nơi vừa cắt phần mật cho sạch và vệ sinh những lớp dơ, sâu đóng trên tổ.
Làng nghề
Nghề gác kèo ong chủ yếu được thực hiện ở các xã Khánh Lâm, Khánh An, Đá Bạc thuộc huyện U Minh, tỉnh Cà Mau. Đây là những khu vực có rừng tràm U Minh Hạ, nơi người dân tạo ra môi trường lý tưởng cho ong sinh sống và làm tổ. Các hợp tác xã như 19/5 và Vồ Dơi đang phát triển và quản lý nghề này, đảm bảo sự duy trì và phát triển nghề truyền thống.
Giá trị văn hóa và tín ngưỡng
Nghề gác kèo ong không chỉ là một nghề thủ công mà còn có mối quan hệ mật thiết với tín ngưỡng của người dân. Trước khi vào rừng để khai thác mật, người thợ thường làm lễ xin phép miếu thần rừng, thể hiện sự tôn kính đối với thiên nhiên. Nghề này cũng phản ánh quan niệm sống hòa hợp với thiên nhiên, tạo dựng sự kết nối chặt chẽ giữa con người và môi trường xung quanh.
Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hoá
Nghề gác kèo ong đang trở thành một sản phẩm du lịch văn hóa hấp dẫn tại Cà Mau. Các khu du lịch sinh thái, như Khu du lịch Mười Ngọt ở huyện Trần Văn Thời, đã phát triển các mô hình tham quan nghề gác kèo ong, cho phép du khách trải nghiệm quy trình làm nghề và khám phá mật ong đặc sản của vùng U Minh Hạ. Đây là một cách hiệu quả để vừa bảo tồn nghề truyền thống, vừa phát triển du lịch sinh thái bền vững.
Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản
Mặc dù nghề gác kèo ong có giá trị văn hóa và kinh tế quan trọng, nhưng nghề này đang đối mặt với nhiều khó khăn như sự thu hẹp diện tích rừng tràm và thiếu hụt lao động trẻ theo nghề. Để bảo tồn và phát triển nghề gác kèo ong, cần có các chính sách khuyến khích việc truyền nghề, đào tạo thế hệ trẻ, đồng thời kết hợp với các hoạt động du lịch để nâng cao giá trị nghề. Việc bảo vệ và phát triển rừng tràm cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì nghề này.
Mật ong rừng U Minh Hạ là đặc sản riêng có của đất Cà Mau và nổi tiếng với chất lượng tốt nhất không nơi nào sánh được.
Nghề gác kèo ong là một di sản văn hóa quý báu của Cà Mau, không chỉ mang lại giá trị kinh tế qua sản phẩm mật ong mà còn đóng góp vào việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống và tín ngưỡng của cộng đồng người dân U Minh Hạ. Việc bảo tồn và phát huy nghề này sẽ góp phần vào sự phát triển bền vững của vùng đất Cà Mau, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, đồng thời tạo ra những sản phẩm du lịch hấp dẫn cho du khách.
