Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm tại An Giang là một trong những nghề thủ công truyền thống tiêu biểu và lâu đời, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số Chăm ở vùng Tây Nam Bộ. Nghề không chỉ tạo ra sản phẩm phục vụ đời sống, mà còn là biểu tượng tinh thần, là kho tàng di sản văn hóa phi vật thể được bảo tồn qua nhiều thế hệ.
Nét độc đáo của nghề dệt thổ cẩm là người Chăm vẫn còn giữ nguyên kỹ thuật dệt thủ công
1. Không gian phân bố – Địa bàn dân cư
Tại tỉnh An Giang mới (sau sáp nhập), người Chăm cư trú tập trung tại các làng Chăm ven sông Hậu, đặc biệt ở:
- Xã Đa Phước (nay thuộc xã Vĩnh Hậu, huyện An Phú)
- Xã Châu Phong (nay thuộc xã Phú Tân, thị xã Tân Châu)
- Xã Khánh Bình (nay thuộc xã Vĩnh Khánh)
- Xã Vĩnh Trạch, xã Vĩnh Xương…
Các làng Chăm nơi đây không chỉ gìn giữ tín ngưỡng Hồi giáo, phong tục riêng biệt mà còn lưu giữ nghề dệt thổ cẩm như một phần hồn cốt dân tộc.
2. Nguồn gốc và truyền thống
Theo truyền thống, phụ nữ Chăm là người đảm nhiệm nghề dệt. Từ thời các vương quốc Chămpa, nghề dệt đã được truyền lại, sau đó theo dòng di cư, người Chăm mang kỹ thuật dệt đến vùng Châu Đốc – An Giang.
Trẻ em gái từ nhỏ đã được mẹ, bà truyền dạy cách quay sợi, nhuộm màu, mắc khung dệt, cho đến kỹ thuật hoa văn. Nghề này không chỉ tạo ra vật dụng sinh hoạt như khăn choàng, váy, áo, tấm phủ, mà còn là thước đo đức hạnh, sự khéo léo của người phụ nữ Chăm.
Kỹ năng nữ công nói chung là “thước đo” để đánh giá sự đảm đang, khéo léo
3. Quy trình và kỹ thuật dệt thủ công
Quy trình dệt thổ cẩm Chăm vẫn giữ nguyên thủ công truyền thống, gồm:
Bước 1: Kéo sợi: từ bông, tơ hoặc sợi tổng hợp (nay đã cải tiến)
Bước 2: Nhuộm màu: bằng màu tự nhiên (vỏ cây, lá, gỗ, than tro…) hoặc thuốc nhuộm sinh học
Bước 3:Mắc khung: sử dụng khung dệt gỗ ngang (một người ngồi), hoàn toàn thủ công
Bước 4: Dệt: kết hợp các động tác tay – chân – mắt, tạo nên hoa văn cầu kỳ
Quy trình dệt thổ cẩm Chăm vẫn giữ nguyên thủ công truyền thống
Một tấm khăn hoặc tấm vải truyền thống mất từ 5 – 15 ngày để hoàn thiện, tùy vào độ phức tạp của họa tiết.
4. Hoa văn – màu sắc – ý nghĩa văn hóa
- Màu sắc: đỏ, xanh, tím, đen, vàng – mang ý nghĩa ngũ hành, sự sinh sôi
- Hoa văn: răng cưa, hình học, hoa lá, mặt trời, chim thú – tượng trưng cho tự nhiên – tín ngưỡng – niềm tin
- Mỗi họa tiết đều mang thông điệp riêng: may mắn, hôn nhân, lòng hiếu thảo, sự sung túc
Hoa văn mang ý nghĩa may mắn
Đặc biệt, thổ cẩm dùng trong nghi lễ cưới hỏi, tang lễ, tháng Ramadan, có quy định màu sắc và kiểu hoa văn cụ thể, phản ánh sự gắn bó mật thiết với văn hóa Hồi giáo của người Chăm An Giang.
5. Vai trò kinh tế – xã hội – du lịch
Hiện nay, nghề dệt được xem là nguồn thu ổn định tại các làng Chăm ở xã Vĩnh Hậu, xã Vĩnh Khánh, xã Vĩnh Trạch. Sản phẩm được bán tại chợ Châu Đốc, các khu du lịch tâm linh như Miếu Bà Chúa Xứ, Làng văn hóa Chăm, và ngày càng xuất khẩu sang Malaysia, Indonesia, Ấn Độ…
Nhiều nghệ nhân như Bà Bích Câm (xã Đa Phước), cô A-Ya (xã Châu Phong)… đã được tôn vinh là nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực thủ công dân gian.
6. Bảo tồn và phát huy
Tỉnh An Giang mới đang thực hiện các đề án:
- Hỗ trợ khung dệt mới, truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ
Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở An Giang
- Phát triển mô hình làng nghề – du lịch cộng đồng, như tại xã Phú Tân, Vĩnh Hòa Hưng
- Kết hợp thổ cẩm truyền thống với thời trang hiện đại: túi xách, khăn tay, phụ kiện… để tăng tính ứng dụng và thị trường
Bên cạnh đó, nghề dệt thổ cẩm người Chăm đã được đưa vào danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp quốc gia, bảo vệ dưới dạng nghề truyền thống đặc thù dân tộc thiểu số.
7. Kết luận
Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm tại An Giang là một di sản sống, kết tinh từ lịch sử – văn hóa – tín ngưỡng của cộng đồng thiểu số nơi biên giới Tây Nam. Trong bối cảnh tỉnh An Giang mới đang phát triển mạnh du lịch và bản sắc địa phương sau sáp nhập, việc bảo tồn và phát huy nghề truyền thống này chính là cách giữ lấy linh hồn một dân tộc, đồng thời mở ra cơ hội phát triển kinh tế – văn hóa bền vững.