Cùng với nhiều nghi lễ vòng đời như lễ đặt tên, lễ trưởng thành, lễ cưới, lễ bỏ mả…, đồng bào Mơ Nông tại xã Đắk Phơi, tỉnh Đắk Lắk đặc biệt xem trọng nghi lễ mừng thọ. Đây không chỉ là một sinh hoạt tín ngưỡng dân gian mà còn là dịp thể hiện sự biết ơn sâu sắc với đấng sinh thành, đồng thời khẳng định sự cố kết cộng đồng trong đời sống văn hóa – tinh thần.
Thời điểm tổ chức
Thường vào các tháng đầu năm Dương lịch (tháng 1–2), khi mùa vụ nương rẫy đã kết thúc, bà con có thời gian dành cho các nghi lễ quan trọng. Trước kia, việc tổ chức lễ do người con gái trưởng đảm nhận, nhưng ngày nay tất cả con cháu đều có thể cùng nhau đứng ra thực hiện.
Lễ vật dâng cúng
Lễ vật cúng bao gồm: một con heo, ba chén cơm, một ché rượu cần lớn cùng ba ché nhỏ, một quả bầu khô đựng nước suối đầu nguồn, một bếp than đỏ và một con gà trống. Tất cả được bày biện trang trọng để dâng Yàng (thần linh).
Thành phần tham dự
Thành phần tham dự đầy đủ, gồm thầy cúng chính, thầy phụ, người được mừng thọ, các nghệ nhân đánh chiêng, tổ phục vụ, người thân trong gia đình và cộng đồng buôn làng. Không gian lễ cúng luôn tràn đầy không khí linh thiêng nhưng ấm cúng, thể hiện tinh thần đoàn kết và giáo dục con cháu lối sống biết ơn, siêng năng, tôn kính tổ tiên.
Trong nghi thức chính, người được mừng thọ sẽ cầm cần rượu cần, lắng nghe lời khấn nguyện của thầy cúng. Gà trống được nhúng chân vào rượu, rồi bôi lên trán người mừng thọ – tượng trưng cho ánh sáng dẫn lối của thần linh. Thầy cúng trao chiếc còng – biểu tượng kết nối thiêng liêng giữa con người và thần linh. Con cháu lần lượt dâng tặng lễ vật: quần áo thổ cẩm, ché rượu cần, còng tay, cùng những lời chúc thọ ý nghĩa.
Người được mừng thọ sau đó sẽ ôn lại công lao tổ tiên, căn dặn con cháu gìn giữ bản sắc dân tộc, đoàn kết phát triển kinh tế, sống hài hòa với cộng đồng. Suốt lễ, tiếng chiêng vang lên không ngừng, hòa quyện cùng lời khấn và điệu múa tạo nên bức tranh văn hóa sống động.
Theo già làng Ma Thuyên ở buôn Jiê Yuk: “Lễ mừng thọ là một trong những nghi lễ tâm linh thiêng liêng nhất của người Mơ Nông. Đây không chỉ là ngày tri ân cha mẹ mà còn là dịp để gia đình sum họp, chia sẻ, và cùng nhau bàn bạc cách chăm lo tốt hơn cho người cao tuổi.”
Với những giá trị văn hóa đặc sắc đó, ngày 4/8/2022, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận lễ mừng thọ của người Mơ Nông là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia theo Quyết định số 1841/QĐ-BVHTTDL.
Hiện nay, tỉnh Đắk Lắk đang tích cực tổ chức các hoạt động phục dựng, hội thảo và truyền dạy nhằm bảo tồn nghi lễ này.