Trong kho tàng lễ hội dân gian vùng Nam Bộ, Lễ hội Nghinh Ông là một trong những sự kiện văn hóa tâm linh tiêu biểu, gắn liền với đời sống của cư dân vùng ven biển. Tại huyện Bình Đại – Bến Tre, nay thuộc tỉnh Vĩnh Long mới sau khi sáp nhập địa giới hành chính, lễ hội này vẫn được duy trì đều đặn, trang trọng và ngày càng phát triển về quy mô lẫn nội dung, trở thành điểm nhấn trong đời sống tinh thần của ngư dân cũng như sản phẩm văn hóa du lịch đặc sắc của địa phương.
Lễ hội Nghinh Ông là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Lễ hội Nghinh Ông nhằm tôn vinh cá Ông – loài cá voi được ngư dân xem là vị thần hộ mệnh ngoài khơi xa, mang lại bình an, bảo vệ họ giữa sóng gió đại dương. Theo tín ngưỡng dân gian, khi cá Ông dạt vào bờ, người dân sẽ làm lễ an táng và lập miếu thờ gọi là “Lăng Ông”. Hàng năm, vào khoảng tháng 3 âm lịch, người dân tổ chức lễ Nghinh Ông để rước linh hồn cá Ông từ biển về lăng thờ, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, thuyền bè ra khơi được bình an, tôm cá đầy khoang.
Lễ hội được chia làm hai phần: phần lễ và phần hội.
Phần lễ bắt đầu bằng nghi thức rước Ông ra biển – một hoạt động linh thiêng và giàu tính biểu tượng. Từ sáng sớm, đoàn ghe hoa trang trí lộng lẫy, mang theo hương án, cờ ngũ sắc, trống chiêng và lễ phẩm khởi hành từ đình làng hoặc Lăng Ông tiến ra biển. Tại cửa biển, sau các nghi thức cầu an, người chủ lễ thực hiện nghi thức “nghinh Ông”, với niềm tin rằng linh hồn cá Ông sẽ theo ghe hoa trở về với dân làng. Không khí trang nghiêm, đoàn người và ghe nối dài tạo nên một khung cảnh vừa linh thiêng, vừa nên thơ nơi cửa biển.
Phần hội diễn ra sau lễ rước, là dịp để cộng đồng vui chơi, gắn kết và bày tỏ lòng biết ơn đối với biển cả. Các hoạt động bao gồm: biểu diễn nghệ thuật dân gian như hát bội, múa lân sư rồng, các trò chơi dân gian, thi đua bắt cá, thi chèo ghe, nấu ăn truyền thống… Ngoài ra, nhiều hoạt động mang tính văn hóa – tâm linh như tụng kinh, cầu siêu cho ngư dân tử nạn trên biển, dâng hương tại Lăng Ông cũng được tổ chức, thể hiện sự tri ân đối với thiên nhiên, khơi dậy tinh thần đoàn kết và lòng nhân ái trong cộng đồng cư dân ven biển.
Với những giá trị đặc biệt về tín ngưỡng dân gian, văn hóa cộng đồng và tri thức bản địa, năm 2016, Lễ hội Nghinh Ông ở Bình Đại đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho một nghi lễ dân gian vừa mang đậm tính bản sắc vừa góp phần bảo tồn tri thức ứng xử với thiên nhiên – đặc biệt là biển cả – của cư dân vùng sông nước.
Đối với tỉnh Vĩnh Long mới, việc sở hữu và tiếp tục duy trì một lễ hội quy mô như Nghinh Ông không chỉ có ý nghĩa trong việc gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể, mà còn là nền tảng phát triển du lịch tâm linh – sinh thái, gắn với không gian văn hóa biển đảo. Thông qua các hoạt động tổ chức lễ hội thường niên, địa phương đang từng bước xây dựng hình ảnh một Vĩnh Long đa dạng về văn hóa, phong phú về tiềm năng, nơi mà truyền thống dân gian và hơi thở hiện đại có thể giao thoa, cùng nhau phát triển bền vững.
