Lễ hội Miếu Bà Rá – Di sản tâm linh giữa non thiêng Phước Long
Miền đất Đồng Nai – nơi núi rừng xen lẫn đồng bằng, nơi giao thoa của các nền văn hóa Kinh – Khmer – S’tiêng – luôn ẩn chứa những giá trị văn hóa dân gian sâu sắc, trong đó nổi bật là Lễ hội Miếu Bà Rá. Được tổ chức hằng năm vào rằm tháng Giêng (âm lịch), lễ hội là dịp để người dân bày tỏ lòng thành kính đối với Bà Rá – vị nữ thần được nhân dân tôn thờ là người che chở cho dân lành, trấn giữ vùng đất thiêng, đồng thời cầu cho quốc thái dân an, mùa màng tươi tốt, đời sống ấm no.
Lễ hội Miếu Bà Rá.
Nguồn gốc và vị trí linh thiêng của Miếu Bà Rá
Miếu Bà Rá tọa lạc dưới chân núi Bà Rá – một trong ba ngọn núi thiêng nổi tiếng tại miền Nam cùng với núi Bà Đen và núi Chứa Chan (Đồng Nai). Núi Bà Rá thuộc địa phận phường Phước Long và cũng là điểm đến tâm linh quan trọng của người dân trong vùng.
Theo truyền thuyết dân gian, Bà Rá là người con gái xinh đẹp, hiền hậu, sau khi mất đã hiển linh, phù hộ người dân vượt qua thiên tai, bệnh dịch, giúp mùa màng tốt tươi. Từ đó, bà được lập miếu thờ tại chân núi và được người dân gọi một cách kính trọng là Bà Rá Thánh Mẫu. Trải qua nhiều thế kỷ, miếu Bà trở thành một địa điểm tín ngưỡng quan trọng, thu hút đông đảo du khách và phật tử từ khắp nơi đổ về, đặc biệt vào dịp rằm tháng Giêng.
Lễ hội Miếu Bà Rá – Nét giao hòa giữa lễ và hội
Lễ hội Miếu Bà Rá thường kéo dài từ ngày 13 đến 15 tháng Giêng âm lịch, trong đó cao điểm là đêm 14 và ngày 15. Lễ hội được tổ chức quy mô với nhiều nghi thức nghiêm trang, thành kính, kết hợp cùng phần hội sôi động, gắn liền với đời sống tinh thần của người dân miền Đông Nam Bộ.
Phần lễ: Tôn vinh tín ngưỡng thờ Mẫu
Lễ hội bắt đầu với nghi thức lễ cúng Tiên thường, lễ cúng Thỉnh bà, rước linh vị Bà Rá, và đặc biệt là lễ cúng chính vào ngày rằm. Tất cả đều do các chánh tế, bồi tế, đội nhạc lễ thực hiện với trang phục truyền thống, tạo nên không gian linh thiêng và uy nghiêm.
Lễ cúng không chỉ mang tính nghi lễ, mà còn là dịp để các thế hệ con cháu trong vùng thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, tri ân các bậc tiền nhân đã có công khai khẩn, bảo vệ vùng đất Phước Long trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp – Mỹ. Đây cũng là nét đặc biệt của Miếu Bà Rá so với các tín ngưỡng thờ Mẫu khác: kết hợp giữa yếu tố tâm linh và lịch sử địa phương.
Phần hội: Gắn kết cộng đồng, bảo tồn văn hóa dân gian
Sau phần lễ là phần hội tưng bừng, với nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao dân gian như: hát bội, biểu diễn lân sư rồng, múa dâng hương, trò chơi dân gian, hội chợ Tết quê, các gian hàng ẩm thực vùng miền, thu hút hàng ngàn người dân và du khách tham gia.
Lễ hội là nơi người dân gặp gỡ đầu xuân, cầu chúc sức khỏe, làm ăn phát đạt, đồng thời là dịp để giới trẻ hiểu rõ hơn về nguồn cội văn hóa địa phương. Nhiều người đi hành hương kết hợp với việc leo núi Bà Rá, viếng chùa Hang và các địa điểm di tích cách mạng như Tượng đài Chiến thắng Phước Long, góp phần tạo nên một không gian văn hóa – lịch sử – tâm linh phong phú.
Các phần lễ hội được tổ chức tại Miếu Bà Rá.
Ý nghĩa và giá trị di sản
Lễ hội Miếu Bà Rá không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng dân gian, mà còn mang nhiều giá trị văn hóa, xã hội và lịch sử. Đây là biểu tượng của tinh thần cố kết cộng đồng, nơi quy tụ các dân tộc anh em trên địa bàn như Kinh, S’tiêng, Khmer, Tày, Nùng cùng chung tay gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa.
Ngoài ra, việc tổ chức lễ hội hàng năm còn góp phần thúc đẩy phát triển du lịch tâm linh, quảng bá hình ảnh phường Phước Long nói riêng và tỉnh Đồng Nai nói chung như một điểm đến văn hóa – sinh thái – lịch sử độc đáo.
Với những giá trị đặc sắc đó, năm 2023, Lễ hội Miếu Bà Rá đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong hành trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa địa phương.
Lễ hội Miếu Bà Rá không đơn thuần là một nghi thức tôn giáo, mà là một phần ký ức tập thể, là sự giao thoa giữa tín ngưỡng dân gian, truyền thống lịch sử và nhu cầu văn hóa hiện đại. Trong bối cảnh phát triển công nghiệp – đô thị hóa mạnh mẽ của tỉnh Đồng Nai, lễ hội là minh chứng cho sự trường tồn của văn hóa dân tộc, là ngọn lửa thiêng kết nối các thế hệ, và là niềm tự hào của người dân.
