Lễ hội Kỳ Yên tại Đình thần Thoại Ngọc Hầu là một trong những lễ hội truyền thống lâu đời và đặc sắc bậc nhất ở miền Tây Nam Bộ, được tổ chức tại phường Vĩnh Tế, thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang mới (sau sáp nhập An Giang và Kiên Giang). Đây là dịp để nhân dân địa phương tưởng nhớ công ơn của danh thần Thoại Ngọc Hầu – người khai phá vùng Châu Đốc, đồng thời cầu cho quốc thái dân an, mùa màng bội thu.
“Lễ Kỳ Yên Nam Bộ luôn được tổ chức trang trọng tại một ngôi đình, đền, miếu… với lòng tin “có thờ có thiêng, có kiêng có lành”
1. Địa điểm và đơn vị hành chính mới
- Đình thần Thoại Ngọc Hầu tọa lạc tại phường Vĩnh Tế, thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang mới
- Trước sáp nhập, di tích nằm tại phường Núi Sam; hiện đã hợp nhất thành phường Vĩnh Tế
- Đình nằm trong quần thể di tích lịch sử gồm: Miếu Bà Chúa Xứ, Lăng Thoại Ngọc Hầu, chùa Tây An, chùa Hang – tạo thành trung tâm tín ngưỡng và du lịch lớn của vùng Bảy Núi – Châu Đốc
2. Nhân vật được thờ – Thoại Ngọc Hầu là ai?
- Thoại Ngọc Hầu tên thật là Nguyễn Văn Thoại (1761–1829), người gốc Quảng Nam, là danh thần triều Nguyễn
- Ông có công lớn trong việc:
- Khai hoang – lập ấp vùng Châu Đốc – Thoại Sơn – Long Xuyên
- Đào kênh Thoại Hà, Vĩnh Tế, xây dựng hệ thống phòng thủ biên giới
- An dân – trị thủy – ổn định vùng đất mới
“Tượng bán thân Thoại Ngọc Hầu”
Do công trạng to lớn, ông được triều đình và nhân dân phong tặng là Hậu thần khai quốc và thờ phụng trong đình làng khắp An Giang.
3. Thời gian tổ chức lễ hội
- Lễ hội Kỳ Yên được tổ chức hàng năm vào ngày 10–12 tháng 4 âm lịch
- Đây là dịp giỗ chính của Thoại Ngọc Hầu và hai phu nhân
- Đồng thời cũng là lễ hội lớn thứ hai tại Châu Đốc, chỉ sau Lễ vía Bà Chúa Xứ Núi Sam
“Không gian Lễ hội tại Quảng trường Thoại Ngọc Hầu”
4. Nghi thức lễ hội
4.1 Phần lễ (trang nghiêm – truyền thống):
- Lễ dâng hương – tế thần tại Đình Thoại Ngọc Hầu
- Lễ cúng tiền hiền, hậu hiền, cúng tạ thần hoàng
- Lễ cúng Thoại Ngọc Hầu và phu nhân
- Lễ cầu quốc thái dân an, cầu mưa thuận gió hòa
- Các nghi thức tế cổ truyền, hát chầu văn, tụng nghi lễ nho giáo
4.2 Phần hội (sôi nổi – cộng đồng):
- Biểu diễn đờn ca tài tử, cải lương, múa lân
- Thi nấu ăn truyền thống, trưng bày sản vật địa phương
- Diễu hành tái hiện công cuộc đào kênh Vĩnh Tế
- Các trò chơi dân gian: hô hát đối đáp, trò chơi dân gian Khmer – Kinh – Chăm
5. Ý nghĩa văn hóa – lịch sử
- Tưởng nhớ công thần: Ghi nhớ công lao của Thoại Ngọc Hầu – người đặt nền móng cho sự ổn định của miền biên viễn
- Củng cố bản sắc cộng đồng: Lễ hội là dịp để người dân từ các xã như Vĩnh Xương, Vĩnh Trạch, Ba Chúc, Tịnh Biên, Châu Phú về tụ họp, tham dự
- Giá trị lịch sử – giáo dục: Lễ hội truyền cảm hứng về lòng trung nghĩa, tinh thần xây dựng đất nước, và bài học phát triển bền vững
6. Du lịch – liên kết vùng
Lễ hội Kỳ Yên được lồng ghép vào tuyến du lịch tâm linh – lịch sử – sinh thái tại An Giang mới:
- Châu Đốc – Núi Sam – Trà Sư – Tịnh Biên – Tri Tôn – Ba Chúc
- Tạo thành chuỗi kết nối giữa Miếu Bà Chúa Xứ – Đình Thoại Ngọc Hầu – kênh Vĩnh Tế – chùa Hang
- Du khách có thể trải nghiệm lễ hội, kết hợp thưởng thức đặc sản: mắm Châu Đốc, bánh bò thốt nốt, bún cá, bánh xèo Khmer
7. Bảo tồn và phát huy
Tỉnh An Giang mới hiện đang:
- Tôn tạo Đình Thoại Ngọc Hầu trở thành điểm du lịch văn hóa cấp tỉnh
- Đưa lễ hội Kỳ Yên vào danh mục di sản phi vật thể cấp quốc gia
- Tổ chức thường niên, chuyên nghiệp hóa phần hội, tăng cường truyền thông – quảng bá
- Phối hợp với các trường học để tổ chức tham quan – học tập – trải nghiệm văn hóa truyền thống
8. Kết luận
Lễ hội Kỳ Yên tại Đình thần Thoại Ngọc Hầu không chỉ là một sự kiện tâm linh quan trọng, mà còn là di sản văn hóa – lịch sử mang tính biểu tượng cho vùng đất Châu Đốc – An Giang. Trong bối cảnh tỉnh An Giang mới sau sáp nhập, lễ hội càng khẳng định vai trò kết nối truyền thống – hiện đại, góp phần định hình bản sắc vùng và thúc đẩy du lịch phát triển bền vững.