Lễ hội Khai hạ của người Mường
Giới thiệu chung
Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tại Phú Thọ
Lễ hội Khai hạ là một lễ hội truyền thống độc đáo của người Mường, đặc biệt phổ biến ở tỉnh Hòa Bình cũ (nay thuộc Phú Thọ) – cái nôi văn hóa Mường lâu đời. Diễn ra vào đầu tháng Giêng âm lịch, lễ hội đánh dấu sự khởi đầu mùa màng mới, thể hiện ước vọng về một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, đời sống ấm no. Đây không chỉ là dịp sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng đặc sắc mà còn là cơ hội để cộng đồng gặp gỡ, vui chơi sau một năm lao động vất vả. Với không gian giàu tính văn hóa dân gian, lễ hội Khai hạ góp phần quan trọng quảng bá nét đẹp văn hóa dân tộc Mường, trở thành một điểm nhấn hấp dẫn trong bản đồ du lịch văn hóa của miền núi phía Bắc Việt Nam.
Lịch sử và nguồn gốc
Lễ hội Khai hạ có nguồn gốc lâu đời, gắn liền với tín ngưỡng nông nghiệp của người Mường. Truyền thuyết kể rằng lễ hội này nhằm tưởng nhớ tổ tiên lập bản dựng mường, mở đất khai hoang. Lễ Khai hạ cũng thể hiện mối quan hệ hòa hợp giữa con người với thiên nhiên, tri ân thần linh phù hộ mùa màng tươi tốt. Trải qua thời gian, lễ hội được gìn giữ và lưu truyền qua nhiều thế hệ, trở thành một di sản văn hóa tinh thần quý báu. Đặc biệt, lễ hội Khai hạ đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, khẳng định vị trí và ý nghĩa to lớn trong kho tàng di sản văn hóa Việt Nam. Đây chính là niềm tự hào của cộng đồng Mường, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.
Nghi thức chính và các hoạt động văn hóa
Một trong những hoạt động văn hóa tại lễ hội
Lễ hội Khai hạ thường diễn ra từ ngày mùng 6 đến mùng 8 tháng Giêng âm lịch. Mở đầu là nghi thức khai mương, xuống đồng, do thầy mo và già làng chủ trì, mang ý nghĩa khởi đầu mùa vụ mới. Tiếp đó là lễ rước kiệu Quốc Mẫu Hoàng Bà, diễn ra long trọng, thể hiện sự tôn kính các vị thần bản mường.
Bên cạnh phần lễ là không khí hội làng sôi nổi:
- Trò chơi dân gian: kéo co, đánh mảng, bắn nỏ, thi giã bánh giầy;
- Biểu diễn nghệ thuật: hát đối đáp, hát xắc bùa, múa chiêng Mường rộn ràng, cuốn hút.
Tất cả hòa quyện tạo nên bầu không khí vừa trang nghiêm, vừa vui tươi, mang đậm bản sắc văn hóa Mường, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương.
Ý nghĩa văn hóa
Lễ hội Khai hạ của người Mường không chỉ là nghi lễ tín ngưỡng đầu xuân mà còn là dịp cộng đồng khẳng định bản sắc văn hóa riêng. Đây là khoảnh khắc người dân gửi gắm niềm tin vào một năm mới tốt lành, gắn kết cộng đồng và gìn giữ truyền thống cha ông. Qua các nghi thức và hoạt động văn hóa, lễ hội góp phần giáo dục thế hệ trẻ hiểu hơn về cội nguồn và trân trọng giá trị di sản. Việc tổ chức lễ hội Khai hạ cũng giúp quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Mường Hòa Bình đến du khách gần xa, mở ra cơ hội phát triển du lịch văn hóa – cộng đồng bền vững, qua đó bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể quý báu của dân tộc Mường trong thời hiện đại.
Kết luận
Lễ hội Khai hạ của người Mường là bức tranh văn hóa sống động, nơi hội tụ tín ngưỡng nông nghiệp, truyền thống lịch sử và sinh hoạt cộng đồng đặc sắc. Với những nghi lễ trang trọng, trò chơi dân gian vui nhộn, không gian đậm đà bản sắc, lễ hội không chỉ thể hiện niềm tin vào sự sinh sôi của mùa vụ mới mà còn là dịp để gắn kết cộng đồng, gìn giữ hồn cốt văn hóa Mường qua bao thế hệ. Đây chắc chắn là một điểm đến không thể bỏ lỡ với những ai yêu thích khám phá văn hóa dân tộc, muốn hòa mình vào nhịp sống rộn ràng nhưng giàu giá trị nhân văn của miền núi Hòa Bình trong những ngày đầu xuân.
