Lễ hội đua thuyền truyền thống Quảng Trị được tổ chức để nhớ ơn người đi trước và cầu mong một năm bình an thuận lợi
Giới thiệu
Lễ hội Đua Thuyền Truyền Thống trên sông Kiến Giang, một nét văn hóa đặc sắc của vùng sông nước Lệ Thủy, tỉnh Quảng Trị mới (sáp nhập từ Quảng Bình và Quảng Trị theo Nghị quyết 202/2025/QH15, hiệu lực từ 1/7/2025), là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được công nhận theo Quyết định 77/QĐ-BVHTTDL ngày 12/1/2022. Được tổ chức vào ngày 2/9 hàng năm, lễ hội không chỉ kỷ niệm Tết Độc Lập mà còn thể hiện tinh thần đoàn kết, sức mạnh của người dân Lệ Thủy, thu hút đông đảo du khách đến trải nghiệm văn hóa miền sông nước.
Nguồn gốc và ý nghĩa
Lễ hội Đua Thuyền Truyền Thống có lịch sử gần 500 năm, bắt nguồn từ tục lệ cầu mưa của người dân Lệ Thủy, vùng chiêm trũng thường xuyên chịu hạn hán. Theo Ô Châu Cận Lục, từ năm 1555, dân làng tổ chức lễ “hô huầy” đẩy thuyền xuống sông Kiến Giang để cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, lễ hội được tổ chức vào ngày Quốc khánh 2/9, mang ý nghĩa mừng độc lập và tri ân công lao Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông Nguyễn Văn Hùng, bô lão tại thôn An Xá, Lệ Thủy, chia sẻ: “Lễ hội là niềm tự hào của người dân Lệ Thủy, thể hiện khát vọng bình an và tinh thần đoàn kết.”
Lễ hội mang ý nghĩa văn hóa và tâm linh sâu sắc, là dịp để ngư dân và nông dân rèn luyện sức khỏe, thắt chặt tình làng nghĩa xóm. Bà Trần Thị Lan, cán bộ văn hóa Lệ Thủy, nhấn mạnh: “Đua thuyền không chỉ là thi tài mà còn giáo dục thế hệ trẻ về lòng yêu nước và truyền thống quê hương.” Lễ hội còn góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa dân gian, như tiếng trống, tiếng mõ, và không khí náo nhiệt của cộng đồng.
Nghi thức và hoạt động đặc sắc
Lễ hội Đua Thuyền Truyền Thống diễn ra vào ngày 30/8 (vòng loại) và 2/9 (vòng chung kết) trên sông Kiến Giang, huyện Lệ Thủy, với hai phần chính: nghi lễ và phần hội, kết hợp giữa tâm linh và không khí sôi động.
Phần lễ
Trước lễ hội, các làng chuẩn bị thuyền đua, tuyển chọn “trai bơi, gái đua” khỏe mạnh, và tổ chức lễ cúng tại đình làng hoặc nhà văn hóa. Lễ vật gồm gà luộc, xôi, rượu, trầu cau, và hoa quả, được dâng lên để cầu trời yên biển lặng, mùa màng thuận lợi. Tối 1/9, các đội đua tham gia “Lễ động viên trai bơi – gái đua,” với nghi thức tuyên thệ quyết tâm và tiếng trống, mõ vang vọng, tạo không khí hào hùng. Nghi thức cúng tế diễn ra sáng 2/9, với bài khấn bằng tiếng Việt mộc mạc, ca ngợi quê hương và công đức tổ tiên.
Nghi thức rước cờ và thuyền Long Châu, trang trí hoa văn rực rỡ, là điểm nhấn tâm linh. Sau lễ cúng, lễ vật được chia sẻ, thể hiện tinh thần cộng đồng. Một số thôn còn thả đèn hoa đăng trên sông Kiến Giang, tạo không khí linh thiêng.
Phần hội
Phần hội là tâm điểm của lễ hội, với các cuộc đua thuyền nam (24 km) và nữ (15 km) trên sông Kiến Giang, từ Ngã ba Mũi Viết đến cầu Xuân Phong. Các đội đua, đại diện cho các làng xã, thi đấu quyết liệt trong tiếng reo hò của cổ động viên hai bên bờ. Tiếng trống, mõ, và cờ hoa tạo nên không khí náo nhiệt, như lời ông Lê Văn Quang, trưởng thôn Thanh Thủy: “Đua thuyền là nơi ngư dân thể hiện sức mạnh, sự khéo léo, và tinh thần đoàn kết.”
Ngoài đua thuyền, phần hội còn có các trò chơi dân gian như kéo co, lắc thúng chai, và múa truyền thống. Người dân mặc áo bà ba, áo dài, làm nổi bật bản sắc văn hóa. Bữa ăn cộng đồng với các món đặc sản như bánh bèo, bánh khoái, và chè đậu ván càng tăng thêm không khí giao lưu.
Mỗi đoàn đua thuyền đều có một màu áo riêng biệt
Địa phương tổ chức
Lễ hội được tổ chức tại huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Trị mới, trên dòng sông Kiến Giang, với các điểm như cầu Xuân Phong và Ngã ba Mũi Viết. Lệ Thủy, quê hương Đại tướng Võ Nguyên Giáp, là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, với cảnh quan sông nước thơ mộng và đồng lúa bát ngát. Các điểm đến lân cận như Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, Thành cổ Quảng Trị, và bãi biển Cửa Tùng bổ sung sức hút du lịch, tạo cơ hội trải nghiệm lễ hội trong không gian văn hóa và thiên nhiên.
Tỉnh Quảng Trị mới, với diện tích hơn 8.000 km², là không gian lý tưởng để bảo tồn và phát huy lễ hội Đua Thuyền. Các đình làng và bờ sông được trang trí cờ hoa, tạo nên bức tranh văn hóa rực rỡ.
Giá trị văn hóa và tín ngưỡng
Lễ hội Đua Thuyền là biểu tượng của tín ngưỡng cầu mưa và tinh thần đoàn kết của người dân Lệ Thủy. Nghi thức cúng tế và rước thuyền bảo tồn văn hóa dân gian, trong khi phần đua thuyền thể hiện sức mạnh và khát vọng thịnh vượng. Ông Nguyễn Văn Thành, cán bộ văn hóa Lệ Thủy, nhấn mạnh: “Lễ hội là sợi dây gắn kết cộng đồng, giúp người dân Quảng Trị tự hào về quê hương và lịch sử.”
Lễ hội còn có giá trị giáo dục, khuyến khích thế hệ trẻ tham gia đua thuyền và học về truyền thống. So với lễ hội đua thuyền ở Đà Nẵng hay Bình Định, lễ hội tại Lệ Thủy mang nét đặc trưng miền Trung, với quy mô lớn và không khí hào hùng, gắn liền với Tết Độc Lập.
Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hóa
Lễ hội Đua Thuyền là sản phẩm du lịch văn hóa tiềm năng, kết hợp với các điểm đến như Phong Nha – Kẻ Bàng, Địa đạo Vịnh Mốc, và Vũng Chùa – Đảo Yến. Năm 2025, Quảng Trị đặt mục tiêu đón 3 triệu lượt khách, với các tour trải nghiệm lễ hội tại Lệ Thủy. Du khách có thể tham gia cổ vũ đua thuyền, học chèo thuyền, và thưởng thức ẩm thực địa phương. Các homestay tại Lệ Thủy, được hỗ trợ chuyển đổi số, mang đến trải nghiệm gần gũi.
Các dự án bảo tồn bao gồm tư liệu hóa nghi thức lễ hội, tổ chức lớp dạy chèo thuyền, và ghi âm tiếng trống, mõ. Tuy nhiên, cần tăng cường quảng bá qua công nghệ số và đào tạo thanh niên tham gia để duy trì di sản.
Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản
Lễ hội Đua Thuyền đối mặt với nguy cơ mai một do ảnh hưởng của hiện đại hóa và sự giảm sút số “trai bơi, gái đua” trẻ tuổi. Để bảo tồn, Quảng Trị cần mở lớp dạy chèo thuyền, tổ chức hội thi, và lồng ghép lễ hội vào các sự kiện du lịch. Các tour du lịch văn hóa, như “Hành trình khám phá Đua Thuyền Lệ Thủy,” cần được phát triển, kết hợp với quảng bá qua website và mạng xã hội. Việc bảo vệ môi trường sông Kiến Giang cũng cần được chú trọng để duy trì không gian lễ hội.
Lễ hội Đua Thuyền Truyền Thống trên sông Kiến Giang là di sản quý báu, thể hiện bản sắc văn hóa và tinh thần đoàn kết của người dân Quảng Trị. Với nghi thức linh thiêng và phần hội sôi động, lễ hội góp phần định vị Quảng Trị như điểm đến du lịch văn hóa độc đáo, đồng thời bảo tồn giá trị truyền thống trong thời đại mới.
