Rước kiệu tại Lễ hội Đình Thọ Vực
Lễ hội Đình Thọ Vực, một di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, diễn ra vào ngày 7–8 tháng Giêng hàng năm tại xã Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang. Lễ hội tôn vinh ba anh em thần tướng thời vua Hùng thứ 18, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, và cuộc sống an lành. Với các nghi thức rước kiệu, tế thần, và phần hội sôi động như chọi gà, đấu vật, lễ hội không chỉ bảo tồn bản sắc văn hóa mà còn góp phần thúc đẩy du lịch Tuyên Quang, thu hút du khách thập phương.
Nguồn gốc và ý nghĩa
Lễ hội Đình Thọ Vực bắt nguồn từ truyền thuyết về ba anh em thần tướng, những người có công giúp vua Hùng thứ 18 đánh giặc ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi Văn Lang. Đình Thọ Vực, tại thôn Gò Đình, xã Hồng Lạc, được xây dựng từ hàng trăm năm trước để thờ phụng các vị thần này. Được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh năm 2007 và di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2018, lễ hội mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, cầu quốc thái dân an và mùa vụ năng suất.
Theo ông Nguyễn Văn Hóa, trưởng thôn Gò Đình, lễ hội là dịp để dân làng bày tỏ lòng biết ơn tổ tiên và thần linh, đồng thời củng cố tình đoàn kết cộng đồng. “Lễ hội là sợi dây gắn kết các thế hệ, nhắc nhở con cháu về lịch sử và lòng tự hào dân tộc,” ông chia sẻ. Các nghi thức và trò chơi dân gian còn giáo dục thế hệ trẻ về văn hóa truyền thống và tinh thần yêu nước.
Nghi thức và hoạt động đặc sắc
Lễ hội Đình Thọ Vực diễn ra trong hai ngày 7–8 tháng Giêng (4–5/1/2025, năm Ất Tỵ), với sự tham gia của đông đảo người dân và du khách. Lễ hội chia thành hai phần chính: nghi lễ và phần hội, kết hợp giữa tín ngưỡng và văn hóa dân gian.
Phần lễ
Trước ngày lễ, dân làng chuẩn bị lễ vật gồm lợn, gà, rượu, bánh chưng, và hoa quả. Đình Thọ Vực được trang trí bằng cờ, hoa, và hương đèn, tạo không khí trang nghiêm. Các nghi thức chính bao gồm:
- Lễ rước kiệu: Đoàn rước kiệu hoa, cờ, và lọng từ nhà văn hóa thôn đến đình, với sự tham gia của các thanh niên mặc trang phục truyền thống. Kiệu được trang trí bằng vải đỏ, hoa văn rực rỡ, tượng trưng cho sự kính trọng thần linh.
- Lễ tế thần: Thầy cúng, thường là người cao niên uy tín, đọc bài khấn bằng tiếng Kinh, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, và sức khỏe cho dân làng. Lễ vật được dâng lên bàn thờ ba vị thần tướng.
- Lễ dâng hương: Dân làng và du khách cùng thắp hương, bày tỏ lòng thành kính và cầu nguyện bình an.
Nghi thức cúng tế kéo dài đến trưa ngày 7 tháng Giêng, với không khí trang trọng và thành kính. Lễ vật sau khi cúng được chia sẻ cho cộng đồng, thể hiện tinh thần đoàn kết.
Phần hội
Phần hội diễn ra sôi nổi với các trò chơi dân gian và biểu diễn văn nghệ. Các hoạt động nổi bật gồm:
- Chọi gà: Những chú gà trống khỏe mạnh được chọn thi đấu, thu hút sự cổ vũ nhiệt tình của người xem. Trò chơi này thể hiện sự khéo léo và tinh thần thượng võ.
- Đấu vật: Thanh niên trong làng thi đấu vật truyền thống, biểu tượng của sức mạnh và lòng dũng cảm.
- Đánh cờ: Các kỳ thủ tranh tài cờ tướng, thu hút người cao tuổi và du khách yêu thích chiến thuật.
- Văn nghệ truyền thống: Các điệu múa lân, hát then, và dân ca Tày, Nùng được trình diễn, làm nổi bật bản sắc đa dân tộc của Tuyên Quang.
Bà Trần Thị Lan, một du khách từ Hà Nội, chia sẻ: “Không khí lễ hội rất rộn ràng, từ nghi thức rước kiệu đến các trò chơi dân gian đều khiến tôi cảm nhận được hồn cốt văn hóa miền núi.” Các hoạt động hội kéo dài đến tối mùng 8 tháng Giêng, tạo không khí vui tươi và đoàn viên.
Địa phương tổ chức
Lễ hội Đình Thọ Vực được tổ chức tại đình Thọ Vực, thôn Gò Đình, xã Sơn Dương, Tuyên Quang. Đình nằm bên dòng sông Lô, được xây dựng từ thế kỷ 18 và trùng tu nhiều lần, vẫn giữ được nét kiến trúc cổ kính với mái ngói, cột gỗ, và hoa văn chạm khắc tinh xảo. Xã Sơn Dương, với hơn 80% dân số là người Kinh, là vùng đất giàu truyền thống văn hóa và lịch sử, gần khu di tích Tân Trào – thủ đô kháng chiến.
Cảnh quan xung quanh đình, với ruộng lúa, đồi chè, và núi rừng, tạo nên bức tranh thiên nhiên thơ mộng. Kết hợp với các điểm du lịch như hồ Hoa Lũng và đình Hồng Thái, Hồng Lạc là điểm đến lý tưởng để khám phá văn hóa và lịch sử Tuyên Quang.
Giá trị văn hóa và tín ngưỡng
Lễ hội Đình Thọ Vực là biểu tượng của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và thần linh, gắn liền với lịch sử chống ngoại xâm thời vua Hùng. Nghi thức rước kiệu và tế thần thể hiện lòng biết ơn và sự kết nối giữa con người với cõi thiêng. Ông Mai Đức Thông, Tổng Biên tập Báo Tuyên Quang, nhận định: “Lễ hội không chỉ là hoạt động tâm linh mà còn là cách để bảo tồn văn hóa làng xã, khơi dậy lòng tự hào dân tộc”.
Các trò chơi dân gian và biểu diễn văn nghệ làm nổi bật sự đa dạng văn hóa của Sơn Dương, nơi giao thoa giữa người Kinh, Tày, và Nùng. Lễ hội góp phần giáo dục thế hệ trẻ về lịch sử và bản sắc dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh hiện đại hóa.
Đấu vật tại Lễ hội truyền thống Đình Thọ Vực
Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hoá
Lễ hội Đình Thọ Vực là sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, thu hút du khách đến với Sơn Dương và Tuyên Quang. Năm 2024, lễ hội đón hàng ngàn lượt khách , với các hoạt động như chọi gà, đấu vật, và văn nghệ tạo trải nghiệm độc đáo. Tỉnh Tuyên Quang đặt mục tiêu đón 2,6 triệu lượt khách năm 2025, với Hồng Lạc là một điểm nhấn du lịch cộng đồng.
Các dự án bảo tồn bao gồm trùng tu đình Thọ Vực, tư liệu hóa nghi thức, và tổ chức lớp học văn hóa dân gian. Tuy nhiên, cần đầu tư quảng bá qua công nghệ số và đào tạo nghệ nhân trẻ để duy trì di sản. Kết hợp với các điểm đến như Tân Trào và hồ Hoa Lũng, lễ hội có tiềm năng trở thành sản phẩm du lịch trọng điểm.
Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản
Lễ hội đối mặt với nguy cơ mai một do ít người trẻ tham gia các nghi thức truyền thống. Sự hiện đại hóa và di cư khỏi làng bản cũng làm giảm số lượng nghệ nhân. Tuyên Quang cần mở rộng các chương trình giáo dục văn hóa, tổ chức lễ hội quy mô lớn hơn, và phát triển các tour du lịch như “Hành trình khám phá Sơn Dương” để bảo tồn di sản và thu hút du khách.
Duy trì bảo tồn các lễ hội truyền thống như lễ hội Đình Thọ Vực là điều quan trọng trong mỗi người dân Việt Nam
Lễ hội Đình Thọ Vực là di sản văn hóa quý báu của Tuyên Quang, tôn vinh lịch sử chống giặc thời vua Hùng và tinh thần đoàn kết cộng đồng. Với nghi thức trang nghiêm và phần hội sôi động, lễ hội không chỉ bảo tồn bản sắc dân tộc mà còn góp phần định vị Tuyên Quang trên bản đồ du lịch văn hóa Việt Nam.
