Lễ hội Đình thần Nguyễn Trung Trực là một trong những lễ hội lớn và tiêu biểu nhất vùng Tây Nam Bộ, tổ chức thường niên để tưởng niệm và tôn vinh người anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực – người có công lớn trong kháng chiến chống thực dân Pháp vào thế kỷ XIX. Lễ hội diễn ra tại phường Vĩnh Bảo, thành phố Rạch Giá, thuộc tỉnh An Giang mới (sau khi sáp nhập tỉnh Kiên Giang và An Giang cũ).
Được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia (năm 2013), lễ hội không chỉ là một nghi lễ tri ân anh hùng mà còn là điểm nhấn văn hóa – du lịch – tâm linh đặc sắc của vùng sông nước.
Lễ hội Nguyễn Trung Trực (hay còn gọi là Lễ hội đình ông Nguyễn)
Lễ hội truyền thống Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực là một Lễ hội thể hiện tính nhân văn đặc sắc và tính xã hội hóa cao, từ rất lâu đã là một Lễ hội của cộng đồng, của nhân dân.
1. Địa điểm – Không gian tổ chức (đơn vị hành chính mới)
- Địa điểm chính: Đình thần Nguyễn Trung Trực, tọa lạc tại phường Vĩnh Bảo, thành phố Rạch Giá, tỉnh An Giang mới
- Các địa phương hưởng ứng lễ hội: gồm các xã/phường như Vĩnh Lạc, Vĩnh Thanh, Vĩnh Lợi, Vĩnh Phước A, Vĩnh Quang, Vĩnh Thuận, đặc biệt là những nơi có di tích liên quan đến cuộc kháng chiến của ông (Phú Quốc, Gò Quao, An Biên…)
2. Về nhân vật Nguyễn Trung Trực
- Tên thật: Nguyễn Văn Lịch (1838–1868), quê ở Tân An (Long An)
- Là thủ lĩnh nghĩa quân chống Pháp ở vùng Nam Kỳ lục tỉnh
- Nổi tiếng với chiến công đánh chìm tàu L’Espérance trên sông Nhật Tảo (1861) và đánh chiếm đồn Rạch Giá (1868)
- Bị bắt và hy sinh oanh liệt tại Rạch Giá, được nhân dân lập đền thờ và tôn vinh như một vị thần hộ quốc
“Tượng đồng Nguyễn Trung Trực ở Kiên Giang – Ảnh: Sưu tầm”
3. Thời gian và quy mô lễ hội
- Diễn ra từ ngày 26 đến 28 tháng 8 âm lịch hằng năm
- Đặc biệt ngày 27/8 âm lịch là ngày chính lễ
- Lễ hội thu hút hàng trăm ngàn lượt khách hành hương mỗi năm, đến từ các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, miền Đông, TP.HCM và cả du khách quốc tế
4. Các nghi thức lễ hội truyền thống
4.1 Phần lễ (trang nghiêm):
- Lễ dâng hương tưởng niệm anh hùng Nguyễn Trung Trực
- Lễ đọc chúc văn – tế truyền thống
- Lễ rước sắc phong và lễ phục dựng các hoạt cảnh lịch sử: trận đánh Nhật Tảo, đồn Rạch Giá
- Lễ cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa
4.2 Phần hội (sôi nổi – cộng đồng):
- Biểu diễn nghệ thuật sân khấu cải lương về Nguyễn Trung Trực
- Các trò chơi dân gian: đập nồi, kéo co, đua thuyền…
- Thi làm bánh dân gian, ẩm thực địa phương
- Trưng bày hiện vật, mô hình tái hiện chiến công của ông
5. Ý nghĩa văn hóa – tâm linh – giáo dục
- Tâm linh: Lễ hội thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, niềm tin vào sự linh thiêng của vị anh hùng hy sinh vì dân, vì nước
- Giáo dục: Truyền cảm hứng yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ
- Cộng đồng: Là dịp gắn kết người dân trong tỉnh An Giang mới, đặc biệt người dân vùng Rạch Giá, Gò Quao, Phú Quốc, Châu Thành, Tân Hiệp, Vĩnh Thuận, nơi gắn bó với cuộc đời và chiến công của Nguyễn Trung Trực
“Lễ hội truyền thống Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực là nét đẹp văn hóa truyền thống mang ý nghĩa sâu sắc”
6. Du lịch – kinh tế địa phương
Lễ hội là thời điểm vàng cho ngành du lịch tâm linh – lịch sử của tỉnh:
- Gắn với tuyến du lịch biển Rạch Giá – Phú Quốc – Thổ Châu
- Kết hợp tham quan làng nghề nước mắm Phú Quốc, chợ đêm Rạch Giá, khu tưởng niệm Nguyễn Trung Trực tại phường Vĩnh Bảo
- Thúc đẩy tiêu thụ đặc sản địa phương: bánh xèo, mắm, khô cá lóc, đường thốt nốt, bánh bò thốt nốt, dịch vụ lưu trú – ẩm thực phát triển mạnh trong dịp lễ
7. Bảo tồn và phát huy
Chính quyền tỉnh An Giang mới đang:
- Nâng cấp hạ tầng khu đền thờ, mở rộng không gian lễ hội
- Đưa lễ hội vào tour du lịch chính thức, gắn với chương trình giáo dục lịch sử địa phương
- Bảo vệ và phát triển các nghi lễ truyền thống, thông qua việc công nhận và đào tạo nghệ nhân lễ hội, thầy tế, đội rước sắc
8. Kết luận
Lễ hội Đình thần Nguyễn Trung Trực là biểu tượng tiêu biểu cho hào khí anh hùng dân tộc, là di sản tâm linh – văn hóa độc đáo của vùng Rạch Giá và toàn tỉnh An Giang mới. Trong dòng chảy hiện đại, lễ hội không chỉ được giữ gìn như một sự kiện truyền thống, mà còn trở thành điểm nhấn để phát triển du lịch văn hóa – tâm linh – giáo dục lịch sử, góp phần xây dựng bản sắc riêng cho vùng đất sau sáp nhập.