Lễ hội Đền Cao An Phụ là một trong những sự kiện văn hóa truyền thống nổi bật, thu hút đông đảo người dân địa phương và khách hành hương mỗi năm. Lễ hội thường diễn ra từ ngày 26 tháng 3 đến ngày 1 tháng 4 âm lịch, trong đó ngày 1 tháng 4 (âm lịch) là ngày chính hội để tưởng nhớ công đức của An Sinh Vương Trần Liễu – thân phụ của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Đền Cao An Phụ tọa lạc trên đỉnh núi An Phụ, một quần thể di tích lịch sử và danh thắng quốc gia đặc biệt, nổi bật với kiến trúc độc đáo và hệ thống cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Lễ hội gắn liền với nghi lễ tín ngưỡng trang nghiêm, đồng thời diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, thể thao, trò chơi dân gian đầy hấp dẫn, góp phần duy trì, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống và thúc đẩy du lịch địa phương.
Lịch sử và nguồn gốc của Lễ hội Đền Cao An Phụ
Đền Cao An Phụ, còn gọi là An Phụ Sơn Từ, được xây dựng vào thế kỷ 13 nhằm tôn thờ An Sinh Vương Trần Liễu, người anh trai của vua Trần Thái Tông và cũng là thân phụ của anh hùng dân tộc Trần Quốc Tuấn. Theo sử sách, năm 1237, triều đình nhà Trần ban tặng cho Trần Liễu vùng đất An Phụ rộng lớn làm thái ấp, phong tước An Sinh Vương. Sau khi Trần Liễu qua đời năm 1251, dân gian lập đền thờ ngay trên đỉnh núi An Phụ để tưởng nhớ và tri ân công lao to lớn của ông trong công cuộc kiến thiết vùng đất phía Bắc, bảo vệ bờ cõi và phát triển kinh tế – văn hóa.
Qua các thời kỳ lịch sử thăng trầm, ngôi đền được tu bổ và mở rộng nhiều lần, giữ lại những dấu tích kiến trúc cổ xưa và nhiều cổ vật quý giá. Năm 1992, di tích được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, góp phần nâng tầm giá trị lịch sử và văn hóa địa phương. Quần thể An Phụ – Kính Chủ – Nhẫm Dương, trong đó có đền Cao An Phụ, được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt năm 2016, khẳng định vị trí quan trọng của nơi đây trong bản đồ lịch sử văn hóa Việt Nam.
Các hoạt động chính trong Lễ hội Đền Cao An Phụ
Lễ hội tại đền Cao An Phụ kéo dài gần một tuần, bắt đầu từ ngày 26 tháng 3 âm lịch với lễ khai trống thỉnh chiêng và cung tuyên văn tế. Ngày chính hội 1 tháng 4, các nghi thức dâng hương tưởng nhớ An Sinh Vương diễn ra trang trọng tại đền chính, bao gồm lễ mộc dục, lễ cáo yết, lễ rước bộ cùng lễ tế truyền thống.
Ngoài phần lễ, lễ hội còn sôi động bởi các hoạt động phần hội đa dạng như thi gói bánh chưng bánh dày, giã bánh dày, giải đấu vật truyền thống, thi đấu thể thao dân gian; các trò chơi như nấu chè kho và giao lưu văn nghệ cũng được tổ chức nhằm giữ gìn những nét đẹp văn hóa độc đáo. Lễ hội còn có sự tham gia của đông đảo du khách thập phương, góp phần tạo nên không khí náo nhiệt và đậm đà bản sắc. Sự phối hợp giữa phần lễ nghiêm trang với những trò chơi đậm chất dân gian tạo nên điểm nhấn thu hút cả người già, trẻ nhỏ và khách phương xa, kết nối cộng đồng gắn bó qua các giá trị văn hóa cổ truyền.
Ý nghĩa văn hóa và du lịch của Lễ hội Đền Cao An Phụ
Lễ hội Đền Cao An Phụ là dịp quan trọng để tưởng nhớ và tri ân công lao to lớn của An Sinh Vương Trần Liễu trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Qua những nghi lễ trang nghiêm, sự kiện này không chỉ bồi đắp niềm tin tâm linh, mà còn giữ gìn truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của nhân dân Việt Nam, giáo dục lòng yêu nước và tinh thần cộng đồng. Về mặt văn hóa, lễ hội góp phần bảo tồn nghi thức cổ truyền và các trò chơi dân gian đặc sắc của vùng Đông Bắc, đồng thời khơi dậy niềm tự hào về lịch sử oai hùng của gia tộc nhà Trần.
Về du lịch, lễ hội tạo sức hút mạnh mẽ đối với du khách trong nước và quốc tế, giúp quảng bá hình ảnh Hải Phòng là điểm đến giàu di sản lịch sử – văn hóa. Không gian di tích cổ kính cùng với khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ của núi An Phụ đã làm tăng giá trị trải nghiệm, thu hút khách hành hương và tham quan. Nhiều hoạt động phong phú như thi đấu vật truyền thống, hội thi ẩm thực truyền thống góp phần phát triển du lịch cộng đồng và kích thích phát triển kinh tế địa phương. Việc đưa lễ hội vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được xem là bước đi quan trọng để tiếp tục bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống và nâng cao uy tín du lịch tâm linh.
