Lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc là một trong những sự kiện truyền thống lớn và đặc sắc, diễn ra quanh khu di tích Quốc gia đặc biệt Côn Sơn – Kiếp Bạc tại Chí Linh. Lễ hội thường được tổ chức vào mùa xuân, từ ngày 14 đến ngày 23 tháng Giêng âm lịch, với lễ khai hội chính vào ngày 16. Đây là dịp dân cư địa phương cùng du khách tứ phương tụ họp, bày tỏ lòng thành kính đối với các bậc danh nhân, anh hùng dân tộc như Huyền Quang Thiền sư, Nguyễn Trãi, Đức Thánh Trần Hưng Đạo và nhiều vị thánh tổ khác. Nó không chỉ mang tính tôn giáo, tín ngưỡng sâu sắc mà còn là hoạt động văn hóa – xã hội quy mô, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản vật thể và phi vật thể tại vùng đất có bề dày lịch sử văn hóa này.
Lịch sử và nguồn gốc của Lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc
Lễ hội bắt nguồn từ việc tưởng niệm và tôn vinh các nhân vật lịch sử gắn bó mật thiết với khu di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc. Chùa Côn Sơn, còn gọi là chùa Hun, là nơi thờ Trúc Lâm đệ tam Tổ – Huyền Quang Thiền sư (thế kỷ XIV), người góp phần phát triển thiền phái Trúc Lâm Trần Nhân Tông. Đền Kiếp Bạc là nơi thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo – Anh hùng dân tộc nổi tiếng với công lao lãnh đạo kháng chiến chống quân Nguyên Mông.
Nguồn gốc gắn liền với các nghi lễ dâng hương, tế lễ truyền thống, xuất phát từ thời Lê Sơ, được ghi chép trong Đại Nam nhất thống chí, phản ánh phong tục dân gian của cư dân vùng đất Xứ Đông từ nhiều thế kỉ trước. Lễ hội từng bị ngắt quãng trong thời chiến tranh nhưng đã được phục hồi mạnh mẽ từ năm 1968 và tổ chức quy củ hơn từ những năm 1980, trở thành biểu tượng văn hóa tâm linh và lịch sử lớn của vùng.
Các hoạt động chính trong Lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc
Lễ hội diễn ra nhiều hoạt động phong phú kéo dài trong gần 10 ngày, khởi đầu với lễ khai hội trang nghiêm vào ngày 16 tháng Giêng âm lịch. Nghi thức mở đầu thường gồm lễ dâng hương tại chùa Côn Sơn, lễ rước nước, cầu an, mang ý nghĩa cầu mong mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an. Tiếp đó là các buổi lễ tưởng niệm Nguyễn Trãi, Trần Nguyên Đán, Đức Thánh Trần và nhiều vị thánh tổ khác tại đền Kiếp Bạc, núi Mâm Xôi và các di tích liên quan.
Phần hội trở nên sôi động với các trò chơi dân gian truyền thống, biểu diễn múa rối nước, liên hoan diễn xướng hầu thánh, lễ hội quân trên sông Lục Đầu – một nghi lễ quân sự tái hiện các trận đánh lịch sử. Đua thuyền truyền thống tại hồ Kiếp Bạc cùng hội chợ bán các sản vật địa phương như chum, vại, nón chiếu tạo nên không khí đặc sắc. Vào ban đêm, lễ hội hoa đăng trên sông Lục Đầu thu hút đông đảo người dân và du khách với cảnh sắc lung linh huyền ảo. Lễ hội mùa thu diễn ra vào tháng 8 âm lịch cũng tổ chức các nghi thức tưởng niệm ngày mất của Đức Thánh Trần, góp phần nối dài và làm phong phú cho chương trình.
Ý nghĩa văn hóa và du lịch của Lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc
Lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc không chỉ mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc mà còn là biểu tượng văn hóa lịch sử của dân tộc. Qua các nghi lễ truyền thống, lễ hội khơi dậy tinh thần thượng võ, lòng yêu nước, tôn vinh các anh hùng dân tộc và trí tuệ của các danh nhân như Nguyễn Trãi, Huyền Quang Thiền sư. Đây cũng là dịp để cộng đồng củng cố giá trị đạo đức, phát huy truyền thống đoàn kết và sẻ chia.
Về phương diện du lịch, lễ hội thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế, tạo điểm nhấn quan trọng trong ngành du lịch Hải Phòng và cả vùng Đông Bắc. Không gian phong phú, hài hòa giữa những nghi thức trang nghiêm cùng hội vui nhộn với nhiều trải nghiệm truyền thống độc đáo giúp quảng bá sâu rộng các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời phát triển kinh tế – xã hội địa phương. Việc bảo tồn và phát huy giúp nâng cao nhận thức về di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vùng này, góp phần đạt đến thành tựu được UNESCO công nhận quần thể di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc là di sản thế giới.
