1. Giới thiệu chung
Lễ hội cầu ngư Nhượng Bạn là một trong những lễ hội truyền thống tiêu biểu của ngư dân miền biển Hà Tĩnh, được tổ chức hàng năm tại xã Thiên Cầm, thị trấn Thiên Cầm. Không chỉ là sự kiện văn hóa tâm linh mang đậm bản sắc địa phương, lễ hội còn là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận vào năm 2021. Đây là dịp để cộng đồng tri ân thần Nam Hải và cầu mong mùa biển thuận lợi, đánh bắt bội thu.
2. Địa điểm tổ chức lễ hội
Lễ hội diễn ra tại miếu Ngư Ông – một di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh từ năm 2013, tọa lạc tại xã Thiên Cầm, tỉnh Hà Tĩnh. Khu vực miếu nằm gần vùng biển Cửa Nhượng, nơi tập trung sinh sống lâu đời của ngư dân. Không gian lễ hội bao gồm cả khu vực miếu thờ và vùng biển lân cận – nơi diễn ra các nghi thức thiêng liêng như lễ rước, thả thuyền.
3. Lịch sử hình thành và tín ngưỡng
Lễ hội cầu ngư Nhượng Bạn có lịch sử từ lâu đời, được hình thành từ thời Trần và được duy trì qua nhiều thế kỷ. Theo các sắc phong còn lưu giữ tại miếu Ngư Ông, lễ hội được công nhận và tổ chức từ thời Nguyễn, phản ánh tín ngưỡng thờ thần Nam Hải – vị thần bảo hộ cho ngư dân trên biển. Hình ảnh cá Ông (cá voi) được xem là biểu tượng thiêng liêng, gắn bó với đời sống mưu sinh của ngư dân miền biển.
4. Thời gian tổ chức lễ hội
Lễ hội được tổ chức hằng năm trong hai ngày 7 và 8 tháng 4 Âm lịch, với ngày chính lễ là mùng 8 – gắn liền với tín ngưỡng thờ cá Ông. Đây là thời điểm ngư dân bắt đầu mùa biển mới, nên lễ hội mang ý nghĩa tâm linh rất lớn, cầu cho mưa thuận gió hòa, đi biển an toàn và đánh bắt được nhiều hải sản.
5. Các nghi lễ chính trong lễ hội
Lễ hội cầu ngư Nhượng Bạn bao gồm cả phần lễ và phần hội, tái hiện sống động đời sống văn hóa – tâm linh ngư dân Cẩm Nhượng. Các nghi thức chính bao gồm:
- Tế lễ tại miếu Ngư Ông: Dâng hương, đọc văn tế cầu an và tạ ơn thần Nam Hải.
- Lễ hội chèo cạn: Màn diễn xướng độc đáo kết hợp dân ca, dân vũ, mô phỏng hoạt động đánh bắt trên biển.
- Lễ rước trên biển: Đội rước mặc trang phục truyền thống, rước kiệu linh vị cá Ông bằng thuyền ra khơi.
- Lễ thả thuyền về biển: Biểu tượng cho sự khởi đầu của mùa đánh bắt mới.
Đặc biệt, màn hát chèo cạn được xem là di sản văn hóa phi vật thể độc đáo, truyền lại từ thời phong kiến, thể hiện rõ nét đời sống tinh thần của cư dân ven biển.
6. Giá trị văn hóa và vai trò cộng đồng
Lễ hội cầu ngư không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là nơi hội tụ tinh thần đoàn kết cộng đồng, thể hiện sức mạnh tập thể và ước vọng cuộc sống ấm no, yên bình. Thông qua lễ hội, thế hệ trẻ được giáo dục về cội nguồn, lịch sử và văn hóa bản địa. Đây còn là dịp để gìn giữ và truyền dạy các giá trị văn hóa phi vật thể như dân ca, nghi thức lễ nghi truyền thống.
7. Phát triển lễ hội gắn với du lịch
Lễ hội cầu ngư Nhượng Bạn được tổ chức trang trọng và bài bản, ngày càng thu hút đông đảo du khách trong và ngoài tỉnh. Việc được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia là cơ sở pháp lý để địa phương tiếp tục bảo tồn, phục dựng và phát triển lễ hội thành sản phẩm du lịch đặc sắc. Chính quyền xã Cẩm Nhượng cũng đã có định hướng kết hợp lễ hội với phát triển du lịch biển, đưa lễ hội trở thành điểm nhấn trong hành trình khám phá văn hóa biển Hà Tĩnh.
Miếu Ngư Ông và lễ hội cầu ngư là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của tín ngưỡng dân gian, văn hóa biển cả, là tài sản tinh thần vô giá không chỉ của Cẩm Nhượng mà còn của cả tỉnh Hà Tĩnh. Trong tương lai, việc đầu tư nâng cấp không gian lễ hội, bảo tồn di tích và quảng bá chuyên nghiệp sẽ góp phần đưa lễ hội cầu ngư Nhượng Bạn vươn tầm khu vực và quốc gia.
