Tại vùng cao Sơn La – mảnh đất giao thoa giữa nhiều sắc màu văn hóa dân tộc – lễ cấp sắc của người Dao không chỉ là một nghi thức tôn giáo quan trọng, mà còn là biểu tượng của sự trưởng thành, bản sắc và chiều sâu tâm linh của cộng đồng. Trải qua bao biến thiên của thời gian, lễ cấp sắc vẫn được đồng bào Dao nơi đây gìn giữ, thực hành và tôn kính như một phần thiêng liêng không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần.
Lễ cấp sắc – hay còn được gọi là “quá tang” hoặc “quá tăng” – là nghi lễ không thể thiếu đối với mỗi người đàn ông Dao, bất kể thuộc nhóm Dao đỏ, Dao tiền hay Dao quần chẹt. Đây là nghi lễ đánh dấu sự trưởng thành, khẳng định vị trí cá nhân trong cộng đồng và là minh chứng cho mối liên hệ tâm linh giữa con người với tổ tiên, thần linh. Sau khi trải qua lễ này, người đàn ông Dao được công nhận là con cháu Bàn Vương, được ban pháp danh (tên âm), được trao quyền hành lễ, thờ cúng tổ tiên và trở thành người gìn giữ, tiếp nối tri thức văn hóa truyền thống.
Nghi lễ cấp sắc
Tùy theo từng nhóm ngành, lễ cấp sắc tại Sơn La có thể thực hiện trong nhà hoặc ngoài trời, có những cấp bậc khác nhau như 3, 7 hay 12 đèn, phản ánh vai trò và thứ bậc tâm linh trong cộng đồng. Mỗi bậc sắc được cấp tương ứng với một vị trí riêng khi hành đạo và cả khi sang thế giới bên kia. Người cấp sắc 12 đèn được làm “cầu” để linh hồn về với Ngọc Hoàng, còn cấp sắc 3 hay 7 đèn sẽ về các miền Giang Châu – không gian linh hồn trong tín ngưỡng dân gian Dao.
Trước lễ, gia đình tiến hành các bước chuẩn bị như xem tuổi, đặt tên chính thức, mời thầy cúng, lập đàn tế. Trong lễ chính, các nghi thức quan trọng được tiến hành như mời thần linh, cấp đèn, truyền dạy đạo lý, cấp pháp danh và tạ lễ. Người được cấp sắc phải kiêng kỵ nghiêm ngặt trong suốt quá trình hành lễ. Nghi thức này đậm màu sắc Đạo giáo, có sự ảnh hưởng nhất định của Phật giáo, đặc biệt thể hiện ở tinh thần đạo đức, cấm giới và giáo lý răn dạy.
Chuẩn bị các tài liệu, lễ vật và trang phục cho nghi lễ cấp sắc
Lễ cấp sắc không chỉ là một sự kiện của gia đình, mà là sự kiện cộng đồng, nơi mọi người cùng nhau tái hiện lịch sử dòng tộc, tri ân tổ tiên, đồng thời khơi dậy tinh thần đoàn kết và ý thức gìn giữ di sản. Không gian hành lễ thường vang vọng tiếng trống chiêng, thanh la, tù và, cùng với sắc màu rực rỡ của trang phục truyền thống, tranh thờ, đèn nến, tạo nên một “bản hòa tấu” vừa linh thiêng vừa sống động, đậm chất văn hóa bản địa.
Lễ cấp sắc còn là nơi kết tinh các loại hình nghệ thuật dân gian như múa, dân ca, thư pháp cổ và nghệ thuật trình diễn tâm linh. Đây chính là biểu tượng văn hóa đặc trưng của người Dao, nơi lưu giữ những giá trị cốt lõi của bản sắc dân tộc trong mạch nguồn văn hóa Việt Nam đa dạng và thống nhất.
Với giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa, tâm linh và nghệ thuật, lễ cấp sắc của người Dao Sơn La đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2016. Đồng bào Dao tại các khu vực như thị xã Mộc Châu, phường Vân Hồ, phường Bắc Yên… luôn tâm niệm gìn giữ nghi lễ này như một phần linh hồn của dân tộc, góp phần làm phong phú thêm bức tranh di sản văn hóa các dân tộc Việt Nam nói chung và vùng Tây Bắc nói riêng.
