Hội đua bò Bảy Núi là một trong những lễ hội dân gian độc đáo và giàu tính cộng đồng của đồng bào dân tộc Khmer vùng Bảy Núi, thuộc tỉnh An Giang mới (sau khi sáp nhập tỉnh An Giang và Kiên Giang cũ). Không chỉ là một môn thể thao truyền thống, đua bò còn là biểu tượng văn hóa, tín ngưỡng, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần và sản xuất nông nghiệp của cư dân nơi đây.
1. Địa điểm – Không gian tổ chức
Hội đua bò được tổ chức hằng năm tại khu vực Bảy Núi, thuộc địa bàn chính của tỉnh An Giang mới:
- Huyện Tri Tôn: xã Lương Phi, xã An Tức, xã Châu Lăng, xã Tà Đảnh, xã Ô Lâm (đơn vị hành chính mới)
- Huyện Tịnh Biên: xã Nhơn Hưng, xã Vĩnh Trung, xã An Cư, xã Vĩnh Tế (trước là phường Núi Sam và xã Vĩnh Tế cũ), xã Ba Chúc, xã An Nông
Trong đó, Trường đua bò xã An Cư (huyện Tịnh Biên) và xã Châu Lăng (huyện Tri Tôn) là hai địa điểm thường xuyên tổ chức các giải chính thức, với sân đua là những thửa ruộng lầy đã thu hoạch lúa, rộng khoảng 100–120m, dài 200m.
2. Nguồn gốc và ý nghĩa
Theo các vị sư Khmer và già làng kể lại, đua bò bắt nguồn từ tục cày ruộng trong lễ Sene Dolta – một nghi lễ cúng ông bà tổ tiên, diễn ra vào cuối tháng 8 hoặc tháng 9 âm lịch hằng năm.
Sau lễ cúng, đồng bào Khmer thường mang đôi bò khỏe nhất ra sân để thi thố. Lâu dần, đua bò trở thành nét văn hóa cộng đồng, là một nghi lễ kết hợp giữa thể thao, tâm linh và giải trí.
Hội đua bò không chỉ thể hiện sức mạnh, kỹ thuật điều khiển của người nông dân, mà còn là dịp để cộng đồng gắn kết, thắt chặt tình làng nghĩa xóm, đặc biệt trong các xã dân tộc Khmer như An Tức, Ba Chúc, Ô Lâm, Tân Tuyến…
3. Cách thức thi đấu – Luật lệ
Bò đua: mỗi đôi bò gồm 1 cặp được chọn kỹ lưỡng, khỏe mạnh, cao to, sức bền tốt
Nài bò: người điều khiển đứng trên bàn đạp gỗ nối giữa hai con bò, dùng dây cương và roi để điều khiển
Sân đua: là ruộng lầy, nhiều bùn, chia làm 2 đường song song, mỗi đường rộng 4m, dài khoảng 100m
Thi đấu: theo hình thức loại trực tiếp, mỗi lượt 2 đôi bò đấu, thắng thì vào vòng trong
Mỗi trận đua chỉ diễn ra trong 10–15 giây, nhưng đòi hỏi kỹ thuật điêu luyện, canh lực chân, lực roi, giữ thăng bằng trên đường trơn trượt, cực kỳ hồi hộp và kịch tính.
4. Thời gian và quy mô tổ chức
Hội đua bò thường được tổ chức:
- Vào dịp lễ Sene Dolta (lễ cúng ông bà của người Khmer): cuối tháng 8 – đầu tháng 9 âm lịch
- Trước hoặc trong dịp Tết Đôn-ta của Khmer
- Giải đua bò truyền thống toàn tỉnh: thường diễn ra tại sân đua xã Châu Lăng (Tri Tôn) hoặc An Cư (Tịnh Biên)
Hội thu hút hàng chục nghìn lượt người đến xem mỗi năm, đặc biệt từ các xã lân cận như Lương Phi, Cô Tô, Tân Lập, Vĩnh Trung, và du khách từ TP Long Xuyên, Châu Đốc, thậm chí từ TP.HCM và Campuchia.
5. Giá trị văn hóa – du lịch – cộng đồng
Giữ gìn văn hóa Khmer: Hội đua bò là biểu tượng văn hóa dân tộc Khmer tại An Giang mới, phản ánh nếp sống gắn bó với nông nghiệp, tín ngưỡng tôn giáo và tinh thần đoàn kết cộng đồng.
Thúc đẩy du lịch địa phương: Kết hợp với du lịch Bảy Núi, rừng Trà Sư, chùa Tà Pạ, núi Cô Tô, làng dệt thổ cẩm Chăm, các lễ hội đua bò tạo nên điểm nhấn đặc sắc trong các tour miền biên giới – sinh thái – tâm linh.
Phát triển kinh tế: Tạo thu nhập cho người nuôi bò đua, nài bò chuyên nghiệp, dịch vụ ăn uống, lưu trú, bán đặc sản (bánh xèo, thốt nốt, khô cá lóc, đường thốt nốt Tịnh Biên…).
6. Bảo tồn và phát huy
Chính quyền tỉnh An Giang mới hiện đang:
- Hỗ trợ kinh phí nuôi bò đua cho các hộ Khmer
- Tổ chức các giải đua cấp huyện, tỉnh, có giải thưởng lớn, khuyến khích các xã đăng cai
- Kết hợp với ngành du lịch để xây dựng tour xem đua bò – trải nghiệm dân gian Khmer
- Tuyên truyền – bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống thông qua các trường dân tộc nội trú, CLB văn nghệ Khmer
7. Kết luận
Hội đua bò Bảy Núi không chỉ là một môn thể thao dân gian hấp dẫn, mà còn là bản sắc văn hóa sống động của người Khmer Nam Bộ, góp phần làm phong phú thêm bức tranh đa văn hóa của An Giang mới sau sáp nhập. Việc gìn giữ và phát triển lễ hội này chính là cách để bảo tồn cộng đồng, đất đai, truyền thống, và niềm tự hào dân tộc trên mảnh đất thiêng phía Tây Nam Tổ quốc.