Hát Đúm là một loại hình dân ca giao duyên có nguồn gốc lâu đời, truyền thống đặc trưng của vùng Đồng bằng sông Hồng. Đây là một hình thức hoạt động văn hóa dân gian mang tính cộng đồng với những làn điệu đối đáp giữa nam và nữ được thể hiện qua tiếng hát mộc mạc, đầy bay bổng và sáng tạo.
Giới thiệu chung về Hát Đúm
Hát Đúm còn có tên gọi khác như hát nói, hát mở mặt, với nguồn gốc bắt đầu từ hát ví – một thể loại thơ hát truyền thống phổ biến trong quan hệ giao duyên của cư dân địa phương. Qua thời gian, hát Đúm phát triển thành một hình thức biểu diễn dân ca đối đáp tại các hội làng, hội chùa dịp đầu xuân.
Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia: Ngày 4/9/2018, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chính thức công nhận Hát Đúm Thủy Nguyên trong Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, khẳng định giá trị văn hóa tiêu biểu, độc đáo của loại hình này.
Lịch sử và nguồn gốc Hát Đúm Thủy Nguyên
Theo các tài liệu lịch sử, Hát Đúm xuất phát từ hát ví ở đồng bằng sông Hồng từ thế kỷ XIII, thời nhà Trần, và phát triển rõ nét vào thế kỷ XVI khi chùa Kiến Linh được xây dựng tại vùng Phục Lễ. Từ đó, hát Đúm được đưa vào sinh hoạt tại các lễ hội đền chùa, trở thành yếu tố gắn bó mật thiết với đời sống lễ hội truyền thống của người dân địa phương.
Tên gọi “hát Đúm” có thể xuất phát từ việc tổ chức hát tập trung đông người trong các buổi hội chùa (hội hát tập thể), số đông tham dự tụ họp thành vòng đúm (tụ họp).
- Tiết mục tham gia Lễ hội hát Đúm thành phố Thuỷ Nguyên Xuân Ất Tỵ 2025
Đặc trưng nghệ thuật của Hát Đúm Thủy Nguyên
Hát Đúm Thủy Nguyên nổi bật với nhiều đặc điểm nghệ thuật riêng biệt:
- Âm điệu, ca từ: Hát Đúm sử dụng chủ yếu thể thơ lục bát và song thất lục bát, ngắt nhịp đều (2/2) và nhiều kiểu đối đáp lối hát ví với nội dung phong phú, đậm đà tính triết lý, dân dã.
- Hình thức biểu diễn: Hát theo hình thức đối đáp giao duyên giữa bên nam và bên nữ, với đại diện là những chàng trai cô gái có giọng hát hay, hiểu biết sâu sắc về ca dao, tục ngữ, truyện cổ có vần, biết vận dụng linh hoạt mượn câu, mượn chữ để ứng đối.
- Không có nhạc đệm: Đây là điểm khác biệt lớn nhất so với nhiều hình thức dân ca khác. Hát Đúm chỉ dựa vào giọng hát và lời hát, không sử dụng nhạc cụ hay hòa âm phối khí. Chính sự mộc mạc này tạo nên sự chân thực và gần gũi.
- Nội dung đa dạng: Hát Đúm không chỉ là hát giao duyên mà còn có nhiều thể loại như hát chào, hát mừng, hát hỏi, hát đố, hát hoạ, hát huê tình, hát lính, hát thư, hát cưới,… Nội dung lời hát vẫn cập nhật, đổi mới nhiều chủ đề phù hợp với cuộc sống hiện đại và phát triển quê hương, đất nước.
Lễ hội Hát Đúm Thủy Nguyên – Nơi giữ lửa truyền thống
Lễ hội hát Đúm tổ chức chủ yếu tại vùng đất tổng Phục Lễ xưa (các xã Phục Lễ, Phả Lễ, Lập Lễ, Tam Hưng) là sự kiện văn hóa đầy ý nghĩa vào dịp đầu năm mới, thường diễn ra từ mùng 4 đến mùng 10 tháng Giêng.
Tại lễ hội, các đôi nam nữ tài sắc được chọn làm đại diện tham gia đối đáp qua nhiều bước hát, mỗi bước từ 4 – 6 bài hát. Nếu bên nào thua phải để lại “vật làm tin” như khăn, áo, mũ hay nón, ô để lần sau chuộc lại, thể hiện sự cam kết và tính thi đua vui nhộn.
Lễ hội ngày càng được tổ chức chuyên nghiệp, quy mô hơn, thu hút đông đảo người dân và du khách đến tham dự, tôn vinh nét văn hóa truyền thống quý báu của quê hương Thủy Nguyên.
Trước sự biến đổi của xã hội hiện đại, việc giữ gìn và phát huy Hát Đúm trở nên cấp thiết. Hiện nay, nhiều câu lạc bộ nghệ thuật dân gian ở Thủy Nguyên đã được thành lập nhằm truyền dạy, lưu giữ và sáng tạo thêm các bài hát mới phù hợp thời đại, đồng thời duy trì phong tục, trang phục truyền thống.
Các nghệ nhân, trong đó có Nghệ sĩ Ưu tú Đinh Như Hăng, đã âm thầm gắn bó, truyền nghề và giáo dục thế hệ trẻ cách hát Đúm chuẩn mực, góp phần giữ gìn vốn quý của dân tộc.
