Ẩm thực miền Tây luôn biết cách tận dụng những sản vật sẵn có của vùng đất để tạo nên những món ăn vừa ngon miệng vừa đậm hương vị quê nhà. Tại xã Bình Đại, Bến Tre,(nay thuộc Vĩnh Long mới), giữa những vườn dừa xanh mướt và không khí miền biển thoáng đãng, món gỏi dừa tôm thịt đã trở thành một nét đặc trưng không thể thiếu trong các bữa ăn gia đình, đãi khách hay những buổi chiều nhàn nhã ngồi dưới bóng dừa lộng gió.
Nguyên liệu chính để tạo nên món gỏi đặc sắc này là phần cùi dừa non – thứ nguyên liệu tưởng đơn giản nhưng lại đòi hỏi sự lựa chọn khéo léo. Dừa phải vừa đủ già để cùi không bị mềm nhũn, nhưng cũng không quá cứng để giữ được độ giòn, trắng và thơm dịu. Cùi dừa sau khi gọt sạch, được xắt sợi mảnh, ngâm nước muối nhạt để giữ màu và độ tươi rồi vắt ráo, sẵn sàng cho phần trộn gỏi.
Tôm được chọn là loại tôm sú sống ở vùng nước lợ gần cửa biển Bình Đại, có kích cỡ vừa phải, vỏ mỏng, thịt chắc. Sau khi luộc chín, tôm được bóc vỏ, giữ lại phần đầu nếu muốn trình bày đẹp mắt. Thịt heo thường là ba chỉ, luộc vừa chín tới để miếng thịt còn độ mềm, không khô. Sau đó thái lát mỏng đều tay, xen lẫn lớp mỡ trắng và nạc hồng đẹp mắt. Sự kết hợp giữa tôm sú tươi ngọt và thịt heo mềm béo tạo nên một phần gỏi hài hòa cả về hương vị lẫn hình thức.
Điểm đặc biệt của gỏi dừa tôm thịt nằm ở phần nước trộn – một loại nước mắm me chua ngọt được pha theo công thức riêng. Người dân Bình Đại không dùng chanh hay giấm như nhiều nơi khác, mà sử dụng me chín dầm lấy nước cốt, sau đó pha cùng nước mắm ngon, đường thốt nốt và ớt tươi băm nhuyễn. Từng giọt nước mắm chua ngọt ấy thấm vào từng sợi dừa, từng miếng tôm thịt, tạo nên hương vị đậm đà mà vẫn thanh nhẹ, không ngấy.
Món ăn không thể thiếu rau thơm – những loại rau dân dã như húng lủi, tía tô, rau răm được nhặt sạch, rửa kỹ và xắt nhỏ. Rau vừa giúp tạo màu sắc bắt mắt, vừa làm dậy mùi và tăng độ thanh mát cho món gỏi. Trên cùng, người đầu bếp không quên rắc một lớp đậu phộng rang giã dập và hành phi vàng thơm giòn rụm, như một lớp vương miện hoàn hảo cho món ăn.
Gỏi dừa tôm thịt được phục vụ trong những đĩa gốm tròn, hoặc lá chuối tươi lót mâm nhỏ, bày biện dưới bóng mát của vườn dừa – nơi không gian thoáng đãng, tiếng lá dừa xào xạc và mùi hương cỏ cây tạo nên một trải nghiệm ẩm thực khó quên. Thưởng thức món gỏi vào đầu giờ chiều, khi ánh nắng đã bớt gắt và bụng vừa đói nhẹ, thực khách sẽ cảm nhận trọn vẹn sự sảng khoái trong từng đũa gỏi: vị chua nhẹ của me, vị ngọt béo của dừa và thịt, chút cay nồng từ ớt và rau thơm, xen lẫn âm thanh giòn giòn khi nhai từng sợi dừa.
Không chỉ đơn thuần là món ăn, gỏi dừa tôm thịt còn là một phần của nếp sống miền Tây. Trong những dịp lễ hội, giỗ chạp hay đón khách phương xa, người dân Bình Đại thường trổ tài làm món này để chiêu đãi. Các cô, các bác vừa làm vừa trò chuyện rôm rả, mỗi người một công đoạn, từ xắt dừa, luộc tôm, đến pha nước mắm. Gỏi dừa như một món khai vị thân tình, giúp kết nối con người với con người trong những buổi sum họp, những chiều quê an lành bên dòng sông và hàng dừa soi bóng.
Ngày nay, món gỏi dừa tôm thịt không chỉ hiện diện trong bữa cơm nhà mà còn có mặt trong các nhà hàng, homestay và tour du lịch sinh thái vùng Vĩnh Long – Bến Tre. Du khách có thể đặt phần ăn từ các điểm nghỉ dưỡng miệt vườn, hoặc tự tay làm gỏi dưới sự hướng dẫn của người dân bản địa. Mỗi phần gỏi có giá khoảng 50.000 đến 70.000 đồng, vừa đủ cho một đến hai người ăn, nhưng dư thừa về độ ngon và cảm xúc đọng lại.
Trong thời buổi hiện đại hóa, nhiều món ăn dần bị thay thế bởi đồ chế biến sẵn, nhưng gỏi dừa tôm thịt ở Bình Đại vẫn giữ được bản sắc thủ công và hồn quê trọn vẹn. Những người trẻ trong làng không chỉ gìn giữ công thức cha ông để lại, mà còn không ngừng sáng tạo trong cách trình bày, đóng gói và đưa món ăn vươn xa hơn. Họ hiểu rằng, giá trị của món ăn không chỉ nằm ở hương vị, mà còn là văn hóa, là ký ức, là hơi thở của miền đất đã nuôi dưỡng họ lớn lên.
Nếu có dịp ghé Bình Đại, đừng quên tìm về một khu vườn dừa, ngồi xuống bên chiếc bàn tre, gọi một đĩa gỏi dừa tôm thịt và nhâm nhi cùng chén trà sen hoặc ly nước mát. Đó không chỉ là một bữa ăn, mà là hành trình thưởng thức hương vị quê hương trong một chiều thanh bình, để thấy lòng mình cũng nhẹ như lá dừa bay theo gió sông.
