Ẩm thực Điện Biên là sự kết tinh giữa nguyên liệu tự nhiên, kỹ thuật chế biến truyền thống và tâm hồn của người vùng cao. Trong kho tàng món ngon ấy, gà nướng mắc khén nổi bật như một biểu tượng văn hóa ẩm thực độc đáo của đồng bào Thái, đặc biệt phổ biến tại các xã như Thanh Nưa, Mường Phăng, Sam Mứn, Nậm Kè – những nơi sau sáp nhập vẫn lưu giữ gần như nguyên vẹn phong tục nấu nướng truyền thống.
Món gà nướng tưởng chừng quen thuộc, nhưng với người Thái, gà nướng mắc khén lại mang một hương vị không thể trộn lẫn – nhờ vào gia vị rừng và phương pháp chế biến cầu kỳ. Gà được chọn là loại gà đồi hoặc gà thả rông, nhỏ con, chắc thịt, thơm ngậy. Thịt gà được làm sạch, để nguyên con hoặc chẻ đôi, sau đó ướp với mắc khén giã nhỏ, hạt dổi nướng thơm, sả, ớt, tỏi, muối và một số loại rau thơm bản địa.
Mắc khén chính là “linh hồn” của món ăn này. Loại gia vị được mệnh danh là tiêu rừng, với vị cay nhẹ, thơm nồng đặc trưng, khi kết hợp cùng hạt dổi nướng và gừng rừng tạo nên một hỗn hợp ướp dậy mùi. Gà sau khi được ướp từ 1–2 tiếng sẽ được xiên vào que tre, kẹp bằng vỉ tre rồi nướng trên than hồng. Lửa nướng không quá lớn để thịt gà chín từ từ, da vàng giòn mà không bị cháy khét.
Quá trình nướng kéo dài khoảng 30–40 phút. Người nướng phải trở đều tay để gà chín đều từ trong ra ngoài. Khi chín, lớp da gà ánh vàng, thơm ngậy, phần thịt bên trong vẫn mọng nước, mềm nhưng không bở. Mùi mắc khén bốc lên hòa quyện với mùi khói bếp tạo nên một hương thơm khiến thực khách phải nuốt nước bọt ngay khi còn chưa kịp cắn miếng đầu tiên.
Gà nướng mắc khén thường được ăn kèm với xôi nếp nương và chấm cùng chẩm chéo – thứ nước chấm độc đáo của người Thái. Mỗi khi đến các bản vùng cao Điện Biên, du khách đều sẽ bắt gặp hình ảnh chủ nhà mời khách một đĩa gà nướng thơm lừng, kèm theo chén rượu ngô cay nồng và nụ cười thân thiện. Trong bữa ăn gia đình, tiệc cưới, hay lễ hội mừng nhà mới, món gà nướng gần như không thể thiếu – như một biểu trưng của sự ấm áp, đủ đầy và lòng mến khách.
Gà nướng mắc khén không chỉ là món ăn ngon mà còn là một phần hồn cốt trong đời sống sinh hoạt và văn hóa của người Thái. Nó thể hiện sự gắn bó giữa con người với núi rừng, với nguyên liệu tự nhiên và cách chế biến truyền đời qua bao thế hệ.
Du khách có thể thưởng thức món ăn này tại nhiều địa điểm ở Điện Biên như:
- Nhà hàng Dân Tộc Quán (TP. Điện Biên Phủ cũ)
- Bản văn hóa Pe Luông – xã Mường Phăng cũ
- Các homestay cộng đồng tại Pá Khoang, Nà Nhạn (cũ)
- Chợ phiên các xã biên giới như Na Ư (Mường Nhé) hoặc chợ Tủa Chùa (cũ)
Giá trung bình cho một con gà nướng mắc khén dao động từ 250.000 đến 400.000 đồng, tùy kích cỡ và nơi bán. Một số nơi cũng có bán theo phần nhỏ, kèm xôi nếp và chẩm chéo.
Nếu từng một lần thưởng thức gà nướng mắc khén trong làn khói chiều mờ ảo của núi rừng Tây Bắc, chắc chắn bạn sẽ không quên được vị thơm nồng của mắc khén, vị ngọt béo từ gà đồi và cái tình của người Thái – mộc mạc, đậm đà như chính món ăn này.
