Lễ hội đua voi là một trong những sự kiện văn hóa tiêu biểu nhất của vùng Tây Nguyên, đặc biệt gắn liền với vùng đất Buôn Đôn – nay thuộc tỉnh Đắk Lắk sau sáp nhập. Được tổ chức định kỳ 2 năm một lần vào tháng 3 âm lịch – mùa ong đi lấy mật, thời điểm đất trời giao mùa, lễ hội không chỉ mang tính giải trí mà còn là nơi gìn giữ tinh thần thượng võ, kỹ nghệ thuần dưỡng voi và gắn kết cộng đồng của đồng bào các dân tộc tại chỗ như Ê Đê, M’nông, Lào…
Nguồn gốc và giá trị văn hóa lâu đời
Lễ hội đua voi khởi nguồn từ truyền thống săn bắt và thuần dưỡng voi rừng – nghề đặc thù có từ thế kỷ XIX tại vùng Buôn Đôn. Người đầu tiên được ghi nhận với danh xưng “Vua săn voi” chính là Y Thu K’nul – một già làng M’nông nổi tiếng từng thuần hóa hàng trăm con voi rừng. Chính từ nền tảng đó, Buôn Đôn trở thành thủ phủ của voi Tây Nguyên, nơi bảo tồn những giá trị văn hóa, tín ngưỡng, lễ nghi xoay quanh loài vật linh thiêng này.
Với người Tây Nguyên, voi không chỉ là sức kéo mà còn là biểu tượng quyền lực, là thành viên thân thiết trong gia đình. Mỗi con voi mang trong mình một tính cách riêng, có tên gọi riêng và được chăm sóc như con người. Lễ hội đua voi ra đời để tri ân, tôn vinh vai trò đặc biệt ấy của voi trong đời sống lao động và tâm linh.
Không gian tổ chức và nghi thức lễ hội
Lễ hội thường diễn ra tại Vườn Quốc gia Yok Đôn hoặc các bãi đất trống bên bờ sông Sêrêpốk – những không gian đủ rộng và bằng phẳng, chiều dài 400–500m để phục vụ cho các màn thi đua sôi động. Tại đây, từ sáng sớm, những đàn voi được dắt về từ các buôn làng gần xa, trang trí bằng vải thổ cẩm, lục lạc đồng, chuẩn bị cho ngày hội lớn.
Mở đầu là Lễ cúng sức khỏe cho voi, do già làng chủ trì, mang theo lễ vật truyền thống: rượu cần, heo, cơm lam, bầu nước… để khấn thần linh bảo hộ voi thi đấu bình an. Sau đó là nghi thức chào sân, nơi các chú voi dàn hàng ngay ngắn, cúi đầu trước khán giả – một cử chỉ vừa trân trọng, vừa thể hiện sự thuần phục.
Các phần thi độc đáo – thể hiện sức mạnh và trí tuệ
Điểm nhấn của lễ hội là màn đua tốc độ trên đất bằng, nơi 15–18 chú voi khỏe mạnh nhất sẽ được các mahout (quản tượng) điều khiển tranh tài. Mỗi voi có hai người điều khiển: người ngồi trước dùng kreo (gậy điều khiển) thúc vào tai để tăng tốc, người ngồi sau dùng kốc (búa gỗ) đánh vào mông voi để định hướng và điều phối lực chạy.
Tiếng cồng chiêng giục giã, tiếng tù và vang lên, đàn voi lao nhanh về phía trước trong tiếng hò reo cổ vũ. Ngoài chạy, voi còn tham gia thi bơi vượt sông, thi đá bóng, chở du khách tham quan… thể hiện sự linh hoạt, thông minh và gắn bó giữa người và voi.
Không khí lễ hội gắn kết cộng đồng
Sau phần thi, mọi người cùng tụ họp tại nhà rông, tham gia lễ cúng lúa mới, tiệc rượu cần, múa xoang, hát dân ca, trong âm thanh cồng chiêng vang vọng đại ngàn. Đây là lúc cộng đồng cùng chia sẻ niềm vui, cầu mong một mùa vụ tốt lành, no ấm, đồng thời giáo dục thế hệ trẻ về giá trị văn hóa dân tộc.
Giá trị du lịch – sinh thái – văn hóa
Không chỉ là sự kiện văn hóa truyền thống, lễ hội đua voi còn được tỉnh Đắk Lắk định hướng trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng, thu hút hàng ngàn lượt khách mỗi kỳ tổ chức. Du khách đến đây có thể:
- Trải nghiệm cưỡi voi vượt sông Sêrêpốk.
- Tham quan rừng nguyên sinh Yok Đôn.
- Thưởng thức ẩm thực Tây Nguyên như cơm lam, gà nướng, cà đắng…
- Chụp ảnh cùng những chú voi được trang trí rực rỡ.
Đặc biệt, các hoạt động bảo tồn voi hiện nay cũng đang được chú trọng, giúp gắn kết bảo vệ động vật hoang dã với phát triển du lịch bền vững.
Lễ hội đua voi Đắk Lắk không chỉ là một trò chơi dân gian đơn thuần, mà còn là bản sắc – là linh hồn của vùng đất đại ngàn. Trong bối cảnh tỉnh mở rộng đơn vị hành chính, việc tiếp tục phát huy, bảo tồn và nâng tầm giá trị lễ hội này là chìa khóa để Đắk Lắk định hình vị thế văn hóa – du lịch đặc sắc bậc nhất khu vực Tây Nguyên và cả nước.