Trống đôi, cồng ba, chiêng năm là bộ nhạc cụ mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào Chăm H’roi, Bahnar tại xã Xuân Lãnh, tỉnh Đắk Lắk. Sự hòa quyện giữa ba loại nhạc cụ – trống, cồng, chiêng – kết hợp với tiết tấu, âm điệu và ngôn ngữ hình thể của người diễn tấu đã tạo nên một hình thức biểu diễn nghệ thuật hết sức độc đáo.
Cấu trúc bộ nhạc cụ và nghệ thuật trình diễn
- Trống đôi: gồm trống đực và trống cái, mỗi chiếc cao khoảng 40 cm, đường kính 27 cm, đeo trước bụng, được “múa” bằng tay trần chứ không dùng dùi.
- Cồng ba: gồm 3 chiếc có núm ở giữa, gọi là mí (mẹ), mai (chị), con (con); đường kính từ 31 cm đến 53 cm.
- Chiêng năm: không có núm, gồm pồng, pềnh, pang, poong, pếnh; đường kính từ 28,5 cm đến 37 cm.
Người diễn tấu vừa nhún nhảy vừa vỗ trống bằng tay, tạo nên chuỗi tiết tấu linh hoạt, mạnh mẽ, giàu tính biểu cảm. Mỗi đôi trống là một cặp đối thoại bằng âm thanh – thể hiện cảm xúc như vui, buồn, nhớ nhung, giận hờn…
Giá trị văn hóa – tâm linh sâu sắc
- Cồng, chiêng được xem là vật linh thiêng, gắn kết cộng đồng với thần linh, trời đất.
- Âm thanh của bộ nhạc cụ này hiện diện trong lễ cưới hỏi, sinh hoạt làng, tang lễ, lễ hội, giải hòa xích mích giữa các buôn…
- Giai điệu lúc sôi động, khi trầm lắng, lúc thiết tha – như lời tự sự của rừng núi, dòng sông, con người và ký ức văn hóa.
Sự phối hợp cùng múa xoan
Bên cạnh nhạc cụ là điệu múa xoan, do các thiếu nữ thể hiện với bước nhảy uyển chuyển, mềm mại, hòa theo nhịp trống – cồng – chiêng. Múa xoan đi theo người Chăm H’roi – Bahnar từ vòng đời, vòng cây trồng đến mùa lúa, lễ hội. Họ nói: “Chiêng ngân như sông dài, múa xoan như suối chảy.”
Công nhận di sản và bảo tồn cộng đồng
Năm 2016, nghệ thuật trình diễn trống đôi, cồng ba, chiêng năm của đồng bào Chăm H’roi, Bahnar tại xã Xuân Lãnh, tỉnh Đắk Lắk được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Nghệ thuật trống đôi – cồng ba – chiêng năm không chỉ là một loại hình trình diễn mà còn là sợi dây kết nối văn hóa – tâm linh – cộng đồng. Âm thanh ấy là tiếng lòng đại ngàn, là niềm tự hào của đồng bào Chăm H’roi – Bahnar tại xã Xuân Lãnh, tỉnh Đắk Lắk – cần tiếp tục gìn giữ và phát huy cho thế hệ mai sau.