Chùa Đại Bi, dấu tích xưa còn mãi
Chùa Đại Bi còn có tên là chùa Tổ hay chùa Tẩy tọa lạc trên bãi bồi cách bờ nam sông Đuống khoảng gần 1km, cách chân đê Đuống phía ngoài khoảng 100m, nay thuộc thôn Vạn Ty, xã Thái Bảo, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh.
Cùng tên là chùa Đại Bi giống với rất nhiều ngôi chùa khác được xây dựng tập trung dưới triều nhà Lý (1010-1225) và nhà Trần (1225-1400), nằm rải rác ở các tỉnh Bắc Ninh, Thái Bình, Phú Thọ, Thanh Hóa, Nam Định, đặc biệt là thủ đô Hà Nội (tập trung đến 8 ngôi), chùa Đại Bi Bắc Ninh có vị trí cao ráo, thoáng đãng, cổ kính thâm nghiêm vào bậc nhất.
Chỉ cần bước chân đến cổng chùa, đắm mình trong khung cảnh bác ái, từ bi hỷ xả chốn cảnh thiền sẵn có tự bao đời, du khách đã tự thấy lòng mình thanh thản, gần như được rũ bỏ hết bụi trần, bởi ngôi chùa được xây dựng ở vị trí cao nhất trên đỉnh núi Chùa, một ngọn núi “mồ côi” bốn mùa rợp xanh màu cây lá, nổi bật giữa vùng đồng bằng xứ Kinh Bắc mênh mông – một trong những cái nôi của nền văn minh lúa nước Sông Hồng và cũng là trung tâm Phật giáo lớn nhất nước ta ngay từ những thập kỷ đầu công nguyên.

Tuy chưa rõ niên đại xây dựng cụ thể, nhưng qua hệ thống văn bia cổ còn lưu lại có thể đoán định, Chùa làng Ném Thượng được xây dựng cùng thời điểm các chùa Đại Bi khác trong vùng, cách đây khoảng dăm bảy trên năm đến gần một nghìn năm, đến thời Lê Trung Hưng  (1533- 1789), được trùng tu và mở rộng với quy mô rất lớn và được ghi khắc lại trong tấm bia đá “Hậu

Phật bi ký”, có niên đại Vĩnh Thịnh năm thứ ba (1707). Phần lớn các hạng mục của lần đại trùng tu này (ngôi tam bảo, gác chuông, hậu đường, nhà Tổ, nhà Mẫu…) được giữ gìn mãi về sau và bị tiêu hủy hoàn toàn trong kháng chiến chống Pháp.
 Những năm 90 của thế kỷ trước, trong không khí đổi mới, mở cửa của Đảng và Nhà nước, dân làng Ném Thượng đã cùng nhau dựng tạm mấy gian nhà nhỏ trên nền chùa cũ, làm nơi thờ Phật và cũng là địa điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng.

Trong các năm 2004, 2005, được sự nhất trí của cấp ủy, chính quyền địa phương, với sự hỗ trợ, đóng góp thêm của phật tử thập phương, dân làng Ném Thượng đã cùng nhau công đức tiền của, công sức, phục dựng lại ngôi Tam bảo của chùa với quy mô lớn, dáng vẻ truyền thống. Qua lần phục dựng này, tòa Tam bảo có kiểu dáng kiến trúc hình chữ Đinh, gồm năm gian tiền tế và ba gian hậu điện, bộ khung gỗ trạm trổ tứ linh, tứ quý lộng lẫy, nghệ thuật. 
Hiện tại, chùa Ném Thượng vẫn còn bảo lưu được một số tài liệu, hiện vật cổ có giá trị như  tượng thờ, văn bia và đồ thờ tự. Đặc biệt, là 5 thác bản bia, bao gồm: “Đại Bi tự”, được tạc vào niên đại Chính Hòa thứ hai mươi tư (1703); “Hậu Phật bi ký”, niên đại Vĩnh Thịnh thứ ba (1707); “Sáng lập thạch bi – Toàn dân ký kết – Cùng lập giao ước”, đây là tấm bia tứ diện (bốn mặt) duy nhất được tạc tại chùa vào niên đại Vĩnh Thịnh thứ tư (1708), “Hậu Phật bi ký”, niên đại Cảnh Hưng thứ mười sáu (1755) và “Hậu Phật bi ký – Đồng thôn lệ ký”, niên đại Cảnh Hưng thứ hai mươi (1759).   
Giá trị của chùa Đại Bi làng Ném Thượng còn được thể hiện ở lễ hội truyền thống. Theo tục lệ, cứ đến ngày 15 tháng Giêng hàng năm, hội chùa Đại Bi lại được mở. Ngay từ ngày 14, chùa “mở cửa” và dân làng đã tập trung cùng nhà chùa chuẩn bị mọi thứ cần thiết cho lễ hội. Sáng ngày 15, dân làng làm cỗ chay, dâng hương hoa, tụng kinh lễ Phật, sau đó tổ chức đón tiếp tăng ni phật tử và khách hành hương tập phương về lễ Phật, vãn cảnh chùa và dự hội. 

Trong những ngày lễ hội, sau phần tế lễ là phần hội với nhiều tục trò dân gian vui tươi, lành mạnh, mang đậm bản sắc dân tộc, thu hút đông đảo quần chúng nhân dân địa phương và du khách. 
Với những giá trị cốt lõi còn lưu giữ, chùa làng Ném Thượng (Đại Bi tự) đã được Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh xếp hạng di tích Lịch sử – Văn hóa cấp tỉnh theo Quyết định số 97/QĐ- UBND, ngày 18 tháng 1 năm 2010.