Tỉnh Sơn La, một trong những vùng đất giàu bản sắc văn hóa nhất của Tây Bắc Việt Nam, là nơi cộng đồng người Thái sinh sống đông đảo và gìn giữ nhiều giá trị truyền thống quý báu. Trong đó, chữ viết cổ của người Thái được xem là di sản đặc biệt, không chỉ góp phần khẳng định trí tuệ và bản sắc tộc người mà còn là minh chứng sống động cho sự phát triển văn minh của cộng đồng dân cư miền núi từ hàng nghìn năm trước. Chữ viết cổ của người Thái, chính vì vậy, đã được vinh danh trong Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2016 (Quyết định số 829/QĐ-BVHTTDL ngày 10/3/2016). Đây không chỉ là phương tiện giao tiếp, ghi chép mà còn là kho tư liệu lịch sử – văn hóa dân tộc vô giá, thể hiện chiều sâu trí tuệ của cộng đồng Thái qua nhiều thế hệ.
Dấu ấn nghìn năm của một nền văn minh chữ viết
Theo truyền thuyết Thái cổ “Quãm tỗ mưỡng” (Kể chuyện bản mường), từ thời các vị thủ lĩnh Tạo Xuông, Tạo Ngờn, người Thái từ Mường Ôm, Mường Ai đã đến khai khẩn vùng Mường Lò, mang theo sách sử, sách xem ngày lành tháng tốt và cả những người thầy – ông Mo, ông Nghè – làm nhiệm vụ ghi chép, truyền dạy. Họ đã tạo nên những tác phẩm sử thi nổi tiếng như “Táy pú xớc” (Theo bước chân cha ông) hay chính “Quãm tỗ mưỡng”, phản ánh quá trình thiên di, dựng bản lập mường của người Thái cổ. Đó là minh chứng cho sự phát triển của người Thái ở khu vực tỉnh Sơn La đã có chữ viết từ hơn một nghìn năm trước – sớm hơn nhiều tộc người khác tại Việt Nam.
Tinh hoa ngôn ngữ: Phong phú, hệ thống và đa thanh
Tiếng Thái giàu thanh điệu, có tới 6 thanh thường và 2 thanh tắc, chia thành hệ cao – thấp, nhẹ – nặng, từ đó phát triển thành hai tổ phụ âm tương ứng. Các nhà nghiên cứu Thái học ghi nhận tới 8 hệ thống chữ viết Thái tồn tại tại Việt Nam. Tuy nhiên, cộng đồng người Thái ở các khu vực (phần lớn đều ở tại tỉnh Sơn La) cùng khẳng định: Người Thái chỉ có một bộ chữ thống nhất, những khác biệt nhỏ chỉ là biến thể địa phương theo âm đọc từng vùng.
Niềm tự hào và trách nhiệm gìn giữ
Chữ Thái không chỉ dùng để viết sử sách mà còn ghi chép kho tàng văn học dân gian đồ sộ – từ các bài thơ tình, tục ngữ, thành ngữ, đến các bộ luật tục, nghi lễ tín ngưỡng, phản ánh triết lý sống, đạo lý, văn hóa ứng xử và tình yêu quê hương của người Thái.
Trong bối cảnh hội nhập và phát triển, khi các đơn vị hành chính được tái tổ chức như tỉnh Sơn La ngày nay, việc bảo tồn chữ viết cổ của người Thái không chỉ là giữ gìn một ký ức văn hóa, mà còn là hành động thiết thực để nuôi dưỡng căn tính dân tộc và bồi đắp sức mạnh mềm cho vùng đất Tây Bắc. Chữ viết cổ của người Thái – không chỉ là ký tự, mà là linh hồn của núi rừng, là tiếng nói của lịch sử, và là ánh sáng soi đường cho tương lai cộng đồng.
Chữ viết cổ của người Thái (ảnh sưu tầm)
