Đền Chín Gian là một công trình tín ngưỡng độc đáo của đồng bào Thái tại Nghệ An, nổi tiếng với kiến trúc nhà sàn truyền thống và lễ hội dân gian lâu đời. Mỗi năm, khi mùa lễ hội đến, nơi đây trở thành trung tâm hội tụ của chín mường người Thái, không gian ngập tràn tiếng chiêng trống, làn điệu dân ca và sắc màu thổ cẩm đặc trưng. Du khách không chỉ được chứng kiến nghi thức cúng trời đất trang nghiêm mà còn hòa mình vào những hoạt động vui chơi, giải trí đậm chất miền núi. Bên cạnh vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ của miền Tây xứ Nghệ, đền Chín Gian còn là minh chứng sống động cho lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng của cộng đồng người Thái, trở thành điểm đến không thể bỏ qua trong hành trình khám phá Nghệ An.
Khám phá kiến trúc độc đáo đền 9 Gian
1. Giới thiệu về đền Chín Gian Quế Phong Nghệ An
Địa chỉ: Xã Quế Phong, Nghệ An
Giờ mở cửa: Cả ngày
Giá vé: Miễn phí
Được dựng từ thế kỷ XIV trên núi Pu Quái, đền Chín Gian thờ trời và những nhân vật có công khai mở vùng đất, đặc biệt là Tạo Ló Ỳ – người khai lập mường đầu tiên. Đền là nơi linh thiêng quy tụ tín ngưỡng của chín mường trong vùng, đồng thời phản ánh sự đoàn kết và niềm tin vào thần linh của cộng đồng người Thái.
Đền 9 Gian với chín trâu quỳ gối được xây dựng từ thế kỷ thứ XIV
Đường lên đền Chín Gian cũng là một hành trình thú vị. Từ trung tâm TP. Vinh, du khách theo QL1A, rẽ vào QL48A tại cầu vượt Yên Lý. Sau khi đi qua nhiều cung đường núi uốn lượn và các bản làng yên bình, đến chợ Quế Phong, bạn tiếp tục rẽ vào DT543 thêm khoảng 3km là tới cổng đền. Khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, những mái nhà sàn lẩn khuất trong màu xanh núi rừng sẽ khiến chuyến đi thêm phần đáng nhớ.
2. Truyền thuyết các vị thần cai quản đền 9 Gian Quế Phong
Theo truyền thuyết, khi cộng đồng người Thái khai phá vùng đất này, họ đã dựng đền Chín Gian để tạ ơn trời đất. Mỗi năm, dân làng lại tổ chức tế lễ long trọng, mang trâu đến hiến thần cầu mùa màng và bình an.
Một câu chuyện đặc sắc gắn với đền kể rằng: trong một lần làm lễ tắm trâu hiến tế, một con rồng bất ngờ xuất hiện và cuốn trâu vào hang đá. Người dân coi đây là điềm lạ, lập tức giết trâu để tế thần. Vài ngày sau, từ trong hang, một con quạ trắng ngậm xương trâu bay vòng quanh núi Pú Pỏm thuộc bản Piếng Chào rồi thả xuống đất. Tin đây là sự chỉ dẫn của thần linh, dân làng đã chuyển đền về nơi xương trâu rơi – vị trí của đền Chín Gian ngày nay.
Truyền thuyết này không chỉ gợi nên màu sắc huyền bí mà còn phản ánh niềm tin sâu sắc của người Thái vào sự giao hòa giữa con người và thần linh, giữa đất trời và bản mường.
Đền Chín Gian Quế Phong Nghệ An gắn liền với truyền thuyết ly kỳ
3. Kiến trúc “vĩnh cửu” đậm màu tâm linh ở đền Chín Gian
Có 1 điều lý thú ở đền Chín Gian là du khách có thể bắt gặp rất nhiều kiến trúc gắn liền với số 9 như: hai bên hồi có 2 cầu thang lên xuống, mỗi bên gồm 9 bậc; trong đền chia thành 9 gian, tương ứng với nơi thờ tự của 9 mường vì trong quan niệm dân gian, con số này gắn liền với sự hoàn mỹ, vĩnh cửu và sức mạnh của thần linh. Hiện tại, đền Chín Gian đã được công nhận là di tích lịch sử ở Nghệ An.
- Sân đền Chín Gian
Bến Tà Tạo, cách đền Chín Gian 300m được dùng để làm lễ tắm trâu trước khi đưa về đền. Cách bãi tắm trâu 200m về phía Bắc là Am thổ thần với kiến trúc theo kiểu nhà bát giác. Từ Am, du khách đi qua 164 bậc đá là đến đền Chín Gian. Trong sân đền có 9 tượng trâu đang nằm, được đặt trên bệ đá. Trong đó có 6 trâu đen và 3 trâu trắng cùng 9 vạc đựng nước mưa đặt phía trước.
Sân đền nổi bật với hình ảnh 9 con trâu
- Kiến trúc trung tâm đền Chín Gian
Kiến trúc trung tâm của ngôi đền xây theo kiểu nhà sàn của dân tộc Thái để thờ phụng Thèn Phả, Náng Xỉ Đà cùng các thị thần đã khai bản lập mường. Đền Chín Gian được làm bằng gỗ cùng gạch rất kiên cố. Phần mái đền Chín Gian xoè rộng sang 4 phía, bờ nóc trang trí “lưỡng long chầu nguyệt”, được nâng đỡ bởi hệ thống cột cái và cột quân. Hành lang trang trí bằng hệ thống lan can theo kiểu chấn song.
Cửa chính lên đền Chín Gian Quế Phong
- Cách bài trí thờ tự bên trong đền Chín Gian
Phía bên trong được chia làm 9 gian ứng với khu vực thờ tự của 9 mường. Cách bài trí tuân theo quy ước chặt chẽ của dân tộc Thái. Gian chính giữa là nơi thờ tự của mường chủ. Các gian còn lại là nơi thờ của 8 mường anh em: mường Puộc, mường Pắn, mường Quáng, mường Miểng, mường Chọong, mường Ha Quèn, mường Chón, mường Chừn.
4. Vui chơi lễ hội đền Chín Gian Quế Phong náo nhiệt
Thời gian tổ chức: 14 – 16 tháng 2 âm lịch hằng năm
4.1. Những phong tục tế lễ độc đáo tại đền 9 Gian
Nét nổi bật của lễ hội là nghi thức hiến tế trâu trắng và trâu đen – lễ vật thiêng liêng nhất của cư dân Thái. Trâu được tắm rửa sạch sẽ tại bến sông Tà Tạo, sau đó đưa lên đền làm lễ kéo dài ba ngày ba đêm. Thịt trâu tế được dâng lên thần linh, rồi chia đều cho cộng đồng – biểu tượng cho sự ban lộc và đoàn kết.
Trong những ngày lễ, dân làng còn tổ chức hát khắp, hát nhuộm – những làn điệu dân ca mộc mạc mà đằm thắm, ca ngợi cuộc sống, tình yêu và lòng biết ơn với trời đất. Đây là dịp hiếm hoi để du khách cảm nhận âm nhạc dân gian Thái trong bối cảnh lễ hội truyền thống nguyên bản.
4.2. Trải nghiệm văn hóa dân tộc Thái ở hội đền Chín Gian
Không chỉ có phần lễ trang nghiêm, phần hội của đền Chín Gian cũng rộn ràng không kém với nhiều trò chơi dân gian và hoạt động cộng đồng: đua thuyền, kéo co, đấu vật, múa sênh tiền, chạy ói… Bên cạnh đó là chợ phiên bày bán các sản phẩm thủ công đặc trưng như mây tre đan, thổ cẩm và các món ăn truyền thống cơm lam, thịt trâu gác bếp, rượu cần.
Đây là dịp để du khách không chỉ hòa mình vào không khí hội hè mà còn tìm hiểu chiều sâu văn hóa Thái – từ tín ngưỡng, phong tục đến đời sống thường nhật. Lễ hội đền Chín Gian vì thế không chỉ là sự kiện tâm linh quan trọng mà còn là “bảo tàng sống” lưu giữ bản sắc văn hóa miền Tây Nghệ An, thu hút ngày càng nhiều khách tham quan và nghiên cứu.
