Giữa nhịp sống yên bình của thành phố Trà Vinh, một món ăn dân dã nhưng đầy sức hút đã trở thành biểu tượng ẩm thực của cả vùng: bún nước lèo. Tại khu phố 2, trung tâm Trà Vinh – nay thuộc tỉnh Vĩnh Long sau sáp nhập – những nồi nước lèo nghi ngút khói vào mỗi buổi trưa đã níu chân không biết bao thực khách phương xa và gợi lại ký ức quê nhà với người dân bản địa.
Bún nước lèo Trà Vinh là món ăn mang đậm bản sắc giao thoa giữa hai nền văn hóa Việt và Khmer. Không giống như bún nước lèo ở Sóc Trăng hay Châu Đốc – nơi thường dùng mắm cá linh hay mắm bò hóc đặc, phiên bản Trà Vinh đặc biệt bởi thành phần “mắm ruột” – một loại mắm được ủ từ ruột cá nhỏ vùng hạ lưu sông Tiền, người địa phương hay gọi là mắm đất. Mắm này tạo nên hương vị rất riêng cho nước lèo: đậm đà mà không nặng mùi, thơm nồng mà vẫn thanh dịu.
Nồi nước lèo được nấu bằng sự kết hợp tỉ mỉ giữa cá lóc, tôm đồng bóc vỏ, riềng giã nhuyễn, nghệ tươi tạo màu vàng cam óng ả, và tất nhiên là phần mắm ruột đặc trưng. Người nấu phải canh lửa chuẩn, vớt bọt đều tay, hớt mỡ kỹ để nước dùng trong mà vẫn dậy mùi thơm béo nhẹ. Chính lớp dầu cam óng ánh nổi trên mặt nước lèo khiến món ăn trở nên hấp dẫn thị giác ngay từ ánh nhìn đầu tiên. Mỗi nồi nước lèo phải nấu mất 2–3 giờ, để mắm tan hoàn toàn, hòa quyện cùng các nguyên liệu khác thành một bản hòa ca mùi vị.
Điểm đặc biệt của món bún này còn nằm ở sự tươi mới và tinh tế của các thành phần ăn kèm. Bún tươi được làm từ chiều hôm trước, để khi ăn có độ dai, không bở. Giá sống, bắp chuối, rau thơm như ngò gai, húng quế, rau răm được rửa sạch, ngâm nước đá để giữ được độ giòn. Một lát cá lóc trắng thơm đặt trên mặt bún, vài con tôm hồng ruộm bên cạnh, chan ngập nước lèo sánh đỏ. Thực khách tự tay vắt thêm chanh, bỏ vài lát ớt mỏng, tất cả quyện lại trong một tổ hợp mùi vị vừa dân dã, vừa cầu kỳ.
Dù chỉ được bán trong khung giờ ngắn từ 10 giờ sáng đến 13 giờ trưa, những quán bún nước lèo Trà Vinh luôn tấp nập khách. Bên những chiếc bàn gỗ đơn sơ, người người xì xụp húp nước dùng, trầm trồ khen vị ngọt thanh xen lẫn chút mằn mặn nơi đầu lưỡi, hít hà chút cay của ớt, vị the của riềng, mùi thơm nồng của nghệ – tất cả như một bản giao hưởng của đồng quê, được chắt lọc và kết tinh trong bát bún giản dị.
Người dân Trà Vinh ăn món này không chỉ để no bụng, mà còn như một cách kết nối với cội nguồn. Với người Khmer sinh sống lâu đời ở đây, bún nước lèo là món ăn gắn liền với các dịp lễ tết, chùa chiền, là thức quà mỗi khi có khách đến nhà, là bữa trưa ấm áp của gia đình. Với người Kinh, đây là món “lạ mà quen” – một sự phá cách đầy thú vị giữa cơm canh truyền thống và món ngon miệt sông nước.
Những người giữ nghề nấu bún nước lèo ở khu phố 2 đều là người gốc Trà Vinh, có khi là hậu duệ của các bà, các mẹ từng bán gánh bún chợ xưa. Họ truyền lại công thức gia truyền, từ cách nêm nếm, chọn cá đến luộc bún và trình bày món ăn sao cho hấp dẫn. Một số người trẻ đã và đang phát triển món bún nước lèo theo hướng chuyên nghiệp hóa: cải tiến không gian quán, đóng gói nước lèo mang đi, hoặc đưa món ăn này vào thực đơn tại các homestay, quán ăn phục vụ khách du lịch, để món ăn đặc sản này được biết đến nhiều hơn, vượt ra ngoài ranh giới của một tỉnh miền Tây.
Giá của mỗi tô bún nước lèo tại Trà Vinh dao động khoảng 30.000 đến 40.000 đồng – mức giá hợp túi tiền mà lại rất xứng đáng với chất lượng. Bát bún đầy đặn, nguyên liệu tươi ngon, nước lèo dậy mùi và đặc biệt là sự phục vụ chân tình, mộc mạc của người dân địa phương khiến món ăn càng trở nên quý giá.
Nếu một sáng nào đó bạn dạo bước trong phố thị Trà Vinh, giữa tiếng gà gáy xa xa, tiếng xe máy chầm chậm và nắng rực miền Tây, hãy tìm đến một quán bún nước lèo ven đường. Ngồi xuống, gọi một tô bún, nhắm mắt hít hà mùi nghệ và mắm quyện trong hơi nước bốc lên, bạn sẽ hiểu vì sao món ăn này đã tồn tại qua bao thế hệ, trở thành ký ức vị giác khó quên với bất kỳ ai từng một lần nếm thử. Không chỉ là món ăn, bún nước lèo Trà Vinh chính là tinh thần, là tình yêu quê hương nấu chín bằng mắm, cá và bàn tay cần mẫn của những con người nơi đây.
