Ẩm thực dân tộc Thái luôn gắn liền với hương vị tự nhiên, mộc mạc và tinh tế – và bánh khẩu xén là một trong những minh chứng rõ nét nhất cho điều đó. Là món bánh truyền thống không thể thiếu trong các dịp lễ Tết, cưới hỏi, mừng nhà mới, bánh khẩu xén từ lâu đã trở thành một phần không thể tách rời trong đời sống văn hoá của cộng đồng người Thái trắng ở Điện Biên – đặc biệt tại các xã như Thanh Luông, Mường Phăng (TP. Điện Biên Phủ) hay vùng Mường Lay, Mường Chà.
Nguồn gốc gắn với đời sống người Thái
Tên gọi “khẩu xén” theo tiếng Thái có thể hiểu là “gạo lát mỏng”, phản ánh cách chế biến đặc trưng của món bánh này. Truyền thống làm bánh khẩu xén đã có từ hàng trăm năm, được lưu truyền từ đời này sang đời khác trong các bản làng người Thái như một nét đẹp văn hóa, vừa mang ý nghĩa tâm linh, vừa thể hiện sự khéo léo và đảm đang của người phụ nữ trong gia đình.
Nguyên liệu và cách chế biến công phu
Bánh khẩu xén được làm từ gạo nếp nương – loại nếp đặc sản của vùng cao Điện Biên, dẻo thơm và đậm vị. Gạo được ngâm, đồ chín và sau đó giã nhuyễn bằng cối đá. Sau công đoạn giã, người làm sẽ trải đều bột nếp thành từng lớp mỏng rồi cắt thành từng miếng nhỏ – tạo hình vuông, tròn hoặc hình lá, sau đó đem phơi khô.
Điểm đặc biệt là bánh sẽ được rán vàng hai mặt cho đến khi phồng giòn, rồi nhanh tay nhúng vào hỗn hợp mật mía hoặc đường thắng. Lớp mật óng ánh bám quanh miếng bánh tạo nên vị ngọt dịu, mùi thơm quyến rũ và màu vàng ươm bắt mắt. Đôi khi, người Thái còn rắc thêm chút vừng rang để tăng độ bùi và tạo điểm nhấn về thị giác.
Hương vị dân dã, gợi nhớ tuổi thơ
Vị bánh khẩu xén là sự kết hợp hài hoà giữa cái giòn tan của nếp rán, cái ngọt thanh của mật mía, cùng chút bùi ngậy của vừng. Khi ăn, bánh tan nhanh trong miệng, để lại dư vị thơm thơm nơi đầu lưỡi – một cảm giác vừa mộc mạc, vừa thân quen, gợi nhớ những phiên chợ vùng cao và ký ức tết bản làng.
Ngày nay, bánh khẩu xén không chỉ là món ăn truyền thống của người Thái mà còn được nhiều du khách biết đến và ưa chuộng khi đến với Điện Biên. Nhiều hộ gia đình ở xã Thanh Luông, Mường Phăng (TP. Điện Biên Phủ) và các xã vùng cao của huyện Mường Ảng, Tuần Giáo đã phát triển nghề làm bánh khẩu xén thành mô hình sản xuất đặc sản phục vụ du lịch và tiêu thụ nội địa.
Một thức quà mang hồn Tây Bắc
Không hào nhoáng hay cầu kỳ, bánh khẩu xén là biểu tượng của sự dung dị, thuần khiết và chứa đựng cả một kho tàng văn hóa dân tộc. Khi cầm trên tay chiếc bánh giòn tan, thưởng thức vị ngọt nhẹ quyện với hương thơm nếp nương, bạn không chỉ đang ăn một món đặc sản mà còn đang cảm nhận một phần hồn của vùng đất Điện Biên.
Nếu có dịp ghé thăm Điện Biên vào mùa lễ hội hay Tết cổ truyền, đừng quên mang theo vài gói bánh khẩu xén về làm quà – một món quà bình dị mà đầy ý nghĩa, đậm đà bản sắc núi rừng Tây Bắc.
