Làng nghề đúc đồng Đại Bái: Nơi lưu giữ hồn Việt
Làng Đại Bái thuộc xã Đại Bái nằm ở phía Tây của huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Đây là một làng nghề truyền thống với các nghề chính: gò đồng, đúc đồng, dát đồng, đúc nhôm, gò nhôm nhưng gò đúc đồng là nghề chủ yếu.
Nghề đúc đồng đã mang lại sự phồn vinh và no đủ cho ngôi làng bên bờ dòng sông Đuống trong nhiều thế kỷ dài. Dẫu không tránh khỏi quy luật thịnh suy của làng nghề, nhưng vượt qua những thăng trầm của thời thế, đường làng ngõ phố Đại Bái hôm nay vẫn vang lên tiếng búa trạm trổ, vẫn nhộn nhịp tiếng xe cộ của thương lái khắp vùng về lấy hàng và sự rạng rỡ, ấm no hiện lên trên khuôn mặt mỗi người dân làng nghề. Ngoài làm đúc đồng, ở đây còn nhận dát mỏng kim loại, gia công cơ khí, hoàn chỉnh các chi tiết, chạm khắc kim loại, ghép tam khí….

Lịch sử về nghề đúc đồng ở Đại Bái cho rằng từ khoảng những năm đầu thế kỷ XI, do công của tổ nghề Nguyễn Công Truyền. Ông Nguyễn Công Truyền sinh năm 989 tai làng Đại Bái, mất ngày 29/9 âm lịch (tức là năm 1060). Xuất thân trong một gia đình nho học, năm 995 lúc 6 tuổi ông theo cha mẹ vào Thanh Nghệ để sinh sống. Năm 25 tuổi ông làm quan Đô uý của triều Lý, được phong là Điện tiền tướng quân. Sau khi Cha của ông qua đời tại Thanh Nghệ, ông xin từ quan và đưa mẹ về quê cũ phụng dưỡng đưa nghề rèn về truyền lại cho người dân nơi đây.
Những sản phẩm đầu tiên của Đại Bái là đồ dùng gia đình thô sơ: Chậu thau, mâm, nồi niêu xoong chảo được luyện từ đồng. Trải qua hơn 4 thế kỷ phát triển, đến cuối thế kỷ 15, đầu thế kỷ 16, làng có năm vị tiến sỹ đỗ đạt ra làm quan trong triều, quan tâm đến nghề cổ truyền của quê hương nên đã mở rộng sản xuất, phân công chuyên môn hóa từ đó hoạt động của làng nghề ngày càng mở rộng, quy củ và phát triển hơn rất nhiều.

Trải qua quá trình phát triển, làng Đại Bái đã đạt đến sự chuyên môn hóa trong sản xuất với sự phân chia chặt chẽ: Phường làm mâm, phường làm chậu thau, phường làm ấm, phường mua nguyên liệu…
Những kỹ thuật luyện đồng, mẫu mã sản phẩm cũng đa dạng và tinh xảo hơn rất nhiều. Các thợ nghề đã lấy đất sét bên bờ sông về làm lò luyện đồng, lấy bùn ao nhào với trấu làm nơi luyện đồng, pha chế đồng để luyện đồ đạt đến độ tinh xảo. Những mẫu mã mới, đồ thờ : Lư đồng, bát hương, đỉnh đồng, tượng đồng cũng được ra đời. Thợ đúc đồng Đại Bái có bí quyết nấu đồng, rót đồng rất riêng và không truyền nghề ra ngoài.

Dẫu không tránh khỏi những thăng trầm của thị trường, những đổi thay của thời cuộc, Đại Bái cũng có lúc rơi vào suy thoái, sản phẩm ngưng trệ loay hoay tìm kiếm đầu ra. Nhưng với những nỗ lực với những đổi thay, cải tiến, sáng tạo trong từng sản phẩm, từng chi tiết của những người con làng nơi đây đến nay sản phẩm đồng làng Đại Bái đã được gây dựng lại thương hiệu và làng nghề lại nhộn nhịp như xưa.

Với đôi bàn tay khéo léo, sự sáng tạo của nghệ nhân cùng sự hỗ trợ cải tiến máy móc kỹ thuật, các sản phẩm đúc đồng của Đại Bái ngày càng được phát triển rộng ra thị trường trong nước và sang một số nước khu vực Đông Âu, Tây Âu.