Hát Xoan Phú Thọ – Di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc vùng Đất Tổ
Từ bao đời nay, Hát Xoan Phú Thọ đã trở thành một sinh hoạt văn hoá tinh thần không thể thiếu trong đời sống cộng đồng dân cư vùng Đất Tổ Hùng Vương. Gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng Vua Hùng – tổ tiên dân tộc Việt Nam, Hát Xoan được lưu truyền qua nhiều thế hệ như một lời tri ân với các bậc tiền nhân, đồng thời là nét đẹp nghệ thuật độc đáo đậm chất dân gian.
Hát Xoan Phú Thọ đã trở thành một sinh hoạt văn hoá tinh thần không thể thiếu trong đời sống
Theo truyền thuyết, Hát Xoan bắt nguồn từ thời Vua Hùng thứ 18, khi nàng Quế Hoa đã hát để an ủi Hoàng hậu trong cơn đau đẻ. Kể từ đó, điệu hát này dần được cộng đồng nâng niu, phát triển thành “Hát Xuân” rồi thành “Hát Xoan” như ngày nay. Những lời ca, điệu múa Hát Xoan được trình diễn thành kính trong đình làng, miếu thờ, gắn bó mật thiết với lễ hội đầu xuân.
Hình thức trình diễn
Hát Xoan là loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian tổng hợp, kết hợp giữa ca, múa và nhạc cụ dân tộc như trống, phách. Điệu hát có cấu trúc độc đáo gồm ba chặng chính:
- Hát nghi lễ: Mang đậm màu sắc tín ngưỡng, được thực hiện để cầu mùa màng bội thu, cầu sức khỏe, an lành cho dân làng.
- Hát quả cách: Gồm khoảng 14 bài truyền thống, mỗi bài là một câu chuyện cổ, một bức tranh sinh hoạt cộng đồng.
- Hát giao duyên: Những màn đối đáp tinh tế giữa nam thanh và nữ tú, mượn lời ca để bày tỏ tâm tình, hỏi thăm gia cảnh, trao gửi yêu thương.
Điểm đặc biệt của Hát Xoan là cộng đồng vẫn duy trì và bảo tồn thông qua bốn phường Xoan gốc: An Thái, Phù Đức, Kim Đới, Thét, với nghệ nhân cao tuổi truyền dạy cho thế hệ trẻ.
Hát Xoan là loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian tổng hợp
Giá trị vượt thời gian
Năm 2011, Hát Xoan Phú Thọ được UNESCO ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Đây là sự khẳng định giá trị lịch sử, nghệ thuật và nhân văn to lớn của di sản này. Đặc biệt, sau những nỗ lực bảo tồn bền bỉ của chính quyền và người dân Phú Thọ, năm 2017, UNESCO đã đưa Hát Xoan vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại – một bước ngoặt quan trọng nâng tầm Hát Xoan trên trường quốc tế.
Không gian và thời gian thưởng thức Hát Xoan
Hát Xoan chủ yếu được trình diễn tại các địa danh linh thiêng như Miếu Lãi Lèn, đình Hùng Lô, đình An Thái… thuộc thành phố Việt Trì – Phú Thọ, nhất là dịp Giỗ Tổ Hùng Vương (tháng 3 âm lịch) và đầu xuân năm mới (tháng Giêng, tháng Hai âm lịch). Đây cũng là thời điểm hấp dẫn du khách trong và ngoài nước đến để vừa hành hương về cội nguồn, vừa đắm mình trong không gian văn hoá dân gian độc đáo.
Hát Xoan chủ yếu được trình diễn vào đầu xuân năm mới
Hát Xoan – Nhịp cầu kết nối cộng đồng và du lịch
Hát Xoan không chỉ là nghệ thuật trình diễn, mà còn là hình thức sinh hoạt văn hóa gắn kết cộng đồng. Trong tiếng hát Xoan, người ta quên đi mọi nhọc nhằn thường nhật, để cùng nhau chia sẻ niềm vui, tình yêu quê hương, yêu lao động và khát vọng hạnh phúc.
Ngày nay, Hát Xoan đã và đang được khai thác như một sản phẩm du lịch văn hoá đặc sắc: “Tour trải nghiệm Hát Xoan làng cổ”, các buổi biểu diễn kết hợp thuyết minh về lịch sử, tín ngưỡng và phong tục tập quán… góp phần quảng bá hình ảnh Phú Thọ – vùng đất Tổ thiêng liêng – tới bạn bè bốn phương.
Kết luận
Hát Xoan Phú Thọ là báu vật tinh thần của người Việt, là minh chứng sống động về sức sống của văn hoá dân gian trong dòng chảy hiện đại. Việc UNESCO công nhận không chỉ khẳng định giá trị trường tồn của di sản này mà còn mở ra cơ hội để Hát Xoan tiếp tục được gìn giữ, phát huy và lan toả mạnh mẽ hơn nữa.
Đến Phú Thọ, về vùng Đất Tổ, hãy một lần lắng nghe điệu Hát Xoan mượt mà, sâu lắng để cảm nhận trọn vẹn nét đẹp tâm hồn Việt và trải nghiệm không gian văn hoá ngàn đời của cha ông!
