1. Hồn quê trong chén bánh: Bánh ngào Hà Tĩnh
Giữa kho tàng ẩm thực dân dã của miền Trung, bánh ngào Hà Tĩnh là một cái tên khiêm nhường nhưng mang trọn hương vị mộc mạc và tinh tế của quê hương. Không cầu kỳ như món lễ, cũng chẳng cần danh tiếng lẫy lừng, bánh ngào lặng lẽ hiện diện trong đời sống người Hà Tĩnh như một phần ký ức tuổi thơ – ngọt ngào, thơm thảo, ấm áp như chính cái tên gọi của nó.
“Ngào” trong phương ngữ Hà Tĩnh nghĩa là nấu kỹ, đậm vị, chín mềm. Bánh ngào – còn được gọi là chè bánh mật – là món quà quê thân thuộc, thường xuất hiện trong những ngày đông lạnh, những dịp cúng lễ cuối năm hoặc khi cả nhà muốn sum vầy bên nồi chè nóng thơm mùi gừng, ngọt đượm vị mật.
2. Món bánh của mùa lạnh – Nét đặc trưng vùng quê Hà Tĩnh
Bánh ngào thường xuất hiện nhiều nhất vào mùa đông – khi gió bấc tràn về, bàn tay mẹ nhào nặn bột nếp, bên bếp lửa rực hồng tỏa mùi thơm mật ngào gừng cay dịu. Ở các vùng như Thạch Hà, Đức Thọ, Can Lộc, bánh ngào không chỉ là món ăn mà còn là nghi lễ ẩm thực truyền thống trong các dịp cúng ông Công ông Táo, giỗ chạp, hay các buổi họp mặt cuối năm.
Điều làm nên dấu ấn riêng cho bánh ngào Hà Tĩnh chính là mật mía – loại mật nấu thủ công từ mía cây địa phương, có vị ngọt đậm, thơm dịu, màu nâu sậm đặc trưng và độ sánh vừa phải. Mật mía Hà Tĩnh mang hương vị riêng không thể thay thế, tạo nên hồn cốt cho món bánh tưởng chừng rất giản dị này.
3. Cách làm bánh – Gói cả tấm lòng trong từng viên nếp dẻo
Nguyên liệu chính làm nên bánh ngào là bột gạo nếp xay nhuyễn, nhào với nước ấm thành khối bột mịn dẻo, sau đó vo thành từng viên tròn. Nhân bánh được làm từ đậu xanh đồ chín nghiền nhuyễn trộn với mật mía hoặc đường đen, có thể thêm chút dừa nạo hoặc mè đen tùy khẩu vị từng nhà.
Bánh được nặn xong sẽ được thả vào nồi nước sôi đã pha loãng với mật mía, cho thêm vài lát gừng tươi đập dập để tạo vị ấm và thơm. Khi bánh nổi lên là chín. Lúc này, người nấu tiếp tục đun nhỏ lửa để phần nước bánh sánh lại, ngọt dịu và thơm nồng hương gừng, mật.
Khi múc ra bát, có thể rắc thêm vừng rang hoặc dừa nạo, vừa trang trí đẹp mắt vừa thêm hương vị cho món ăn. Bánh mềm, dẻo nhưng không nhão, nhân bùi ngọt hài hòa, nước bánh ấm lòng giữa tiết trời se lạnh.
4. Món ăn mang hồn gia đình – Ấm lòng ngày lễ, tết
Bánh ngào không phải món ăn phổ biến ở hàng quán, mà chủ yếu là món gia đình – nơi mẹ, bà, chị em gái cùng quây quần làm bánh mỗi dịp đặc biệt. Những nồi bánh nghi ngút khói không chỉ là món ăn, mà còn là nếp sống, là ký ức, là hơi ấm gia đình.
Người Hà Tĩnh coi bánh ngào như một biểu hiện của tình thân. Từ cách nặn bánh, ướm lượng mật đến khoảnh khắc cả nhà xuýt xoa bên bát bánh nóng hổi đều chứa đựng sự chỉn chu, tỉ mỉ, tiết chế mà vẫn chu đáo – những phẩm chất đặc trưng trong đời sống người miền Trung, đặc biệt là người Hà Tĩnh.
5. Bảo tồn hương xưa – Bánh ngào trong đời sống hiện đại
Ngày nay, dù cuộc sống có hiện đại và bận rộn hơn, nhưng bánh ngào vẫn được nhiều gia đình Hà Tĩnh duy trì như một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực địa phương. Một số cơ sở làm bánh truyền thống đã bắt đầu giới thiệu món ăn này tại các hội chợ, lễ hội văn hóa ẩm thực miền Trung hoặc trong các chương trình quảng bá du lịch Hà Tĩnh.
Tuy chưa phải là món ăn phổ biến rộng rãi, nhưng bánh ngào đang dần được quan tâm như một di sản ẩm thực địa phương cần gìn giữ. Nhiều người trẻ Hà Tĩnh cũng đã học cách làm bánh từ mẹ, từ bà, để lưu giữ hương quê trong căn bếp hiện đại hôm nay.
