Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ

Giới thiệu chung

Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ là một tín ngưỡng dân gian Việt Nam, tôn vinh Âu Cơ, người mẹ huyền thoại của dân tộc, là biểu tượng của nguồn cội và sự đoàn kết dân tộc. Đền thờ Mẫu Âu Cơ tại xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ, là trung tâm của tín ngưỡng này, nơi người dân thể hiện lòng biết ơn và tôn kính đối với công lao của Âu Cơ. Tín ngưỡng này đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, phản ánh sâu sắc đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của người Việt. 

Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ

Nguồn gốc và ý nghĩa lịch sử

Tục thờ Mẫu Âu Cơ bắt nguồn từ truyền thuyết trăm trứng, trăm con của Mẹ Âu Cơ – người mẹ của Bách Việt. Theo tài liệu Hán Nôm còn lưu giữ tại đền “Ngọc phu nhân Quốc mẫu Âu Cơ cổ truyền” (lập từ thời vua Lê Thánh Tông, được Thượng thư Nguyễn Hiền sao lục), có nói: “Thánh Mẫu (Âu Cơ) lúc tuổi già thường đi du sơn thủy. Vào mùa Xuân, ngày 7 tháng Giêng, đến đây (Hiền Lương) thấy núi non sơn thủy hữu tình, đông đúc khí thiêng, là nơi sinh ra anh hào. Lập tức truyền dừng xa giá, trú tại bản trang, lập trại, mệnh cho một vương tử ở đây để khai hóa nhân dân. Sau mỗi năm, thánh Mẫu ắt đến trại một lần để thăm quang cảnh vật trù dân phú, phong tục thuần hậu, bèn triệu tập phụ lão trong trang đến tuyên thị đức ý và dạy dân biết lấy đường mía và gạo nếp làm thành bánh chay để dùng vào việc cúng tế mùa xuân. Thánh Mẫu cùng dân vui vẻ. Dân trong trang hàm ý kính yêu thánh Mẫu như từ mẫu, vỗ về an ủi như thần tiên xuống trần giới. Hạc giá bay về trời, đó là ngày 25 tháng 12, mùa Đông. Triều đình truyền lễ thành phục, truyền chỉ toàn quốc để tang. Sau triều đình xem xét biết thánh Mẫu lập trại ở bản trang, bèn sai sứ giả đến bản trang triệu tập nhân dân lập đền kỷ niệm thờ tự, bốn mùa quanh năm hưởng cúng tế”.

Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tạo nên mối liên hệ, tình đoàn kết bền chặt người Việt

Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ ra đời trong tâm thức thần bí để tạo nên mối liên hệ, tình đoàn kết bền chặt, khăng khít của người Việt, vì vừa chung huyết thống, vừa chung một vị thần chủ để tôn thờ, mà hơn nữa vị thần chủ đó lại chính là người Mẹ. Bày  tỏ sự ngưỡng mộ, ghi lòng tạc dạ công lao của Mẫu Âu Cơ và là cách tốt nhất để lưu truyền cho muôn đời con cháu về sau.

Không gian thờ cúng Mẫu Âu Cơ

Không gian thờ cúng Mẫu Âu Cơ chủ yếu diễn ra tại Đền Mẫu Âu Cơ ở xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ. Đây là nơi thờ Tổ Mẫu Âu Cơ, người mẹ huyền thoại của dân tộc Việt Nam, và là một trong những trung tâm tín ngưỡng quan trọng của người Việt, gắn liền với truyền thuyết “Con Rồng Cháu Tiên”. 

Đền Mẫu Âu Cơ không chỉ là một công trình kiến trúc nghệ thuật có giá trị mà còn là một địa điểm du lịch tâm linh nổi tiếng, thu hút đông đảo du khách tham quan, đặc biệt là vào dịp Tết Nguyên Đán và lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ diễn ra hàng năm. Lễ hội này là dịp để người dân tưởng nhớ công lao của Mẫu Âu Cơ, cầu nguyện cho bình an, hạnh phúc và thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”. 

Ngoài ra, một số địa điểm khác cũng có không gian thờ cúng Mẫu Âu Cơ như: Đền thờ Tổ Mẫu Âu Cơ cổ nhất Việt Nam tại Hưng Yên, Đền Quốc Mẫu Âu Cơ tại khu di tích đền Hùng.

Giá trị văn hóa – tinh thần và cộng đồng

Giá trị văn hóa của việc cúng Mẫu Âu Cơ nằm ở việc thờ phụng, tôn vinh Mẫu Âu Cơ, người mẹ trong truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ, biểu tượng cho nguồn cội của dân tộc Việt. Việc thờ cúng này không chỉ thể hiện lòng biết ơn, tôn kính đối với tổ tiên mà còn là dịp để giáo dục về truyền thống yêu nước, tinh thần đoàn kết và đạo lý “uống nước nhớ nguồn”. 

Lễ bái thờ phụng, tôn vinh Mẫu Âu Cơ

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ là nét đẹp văn hóa đặc sắc, gắn với truyền thuyết “Con Rồng – Cháu Tiên” và khát vọng đoàn kết cộng đồng người Việt. Cùng với việc trùng tu di tích, các nghi lễ truyền thống gắn với thờ Mẫu như dâng hương, rước kiệu và các hình thức diễn xướng dân gian được duy trì, tái hiện sinh động trong lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ hằng năm.

Địa phương cũng chú trọng giáo dục thế hệ trẻ, gắn bảo tồn tín ngưỡng với phát triển du lịch văn hóa – tâm linh, qua đó quảng bá giá trị di sản, lan tỏa tinh thần “Uống nước nhớ nguồn” đến cộng đồng và du khách gần xa.

Kết luận

Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ không chỉ góp phần khẳng định nguồn cội dân tộc mà còn là di sản quý báu trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt. Việc bảo tồn và phát huy giá trị tín ngưỡng này chính là giữ gìn bản sắc dân tộc, đồng thời tạo động lực để phát triển du lịch văn hóa – tâm linh bền vững, đưa hình ảnh đất Tổ Phú Thọ đến gần hơn với bạn bè trong nước và quốc tế.