Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui

Ông Siu Phơ (phụ tá của ông Rah Lan Hieo-phụ tá đời Vua Lửa thứ 14) dẫn đầu đoàn người rước lễ lên núi thần Chư Tao Yang để thực hiện nghi thức cúng cầu mưa

Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (Quyết định 1877/QĐ-BVHTTDL, ngày 08/06/2015), là một nghi lễ quan trọng của người Jrai tại Gia Lai mới, đặc biệt ở huyện Phú Thiện. Lễ hội này cầu xin Yang Pơtao Apui (Vua Lửa) và Thần Nước ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, và cuộc sống ấm no. Thể hiện tín ngưỡng nông nghiệp và sự gắn bó sâu sắc với thiên nhiên, lễ cầu mưa không chỉ là di sản văn hóa mà còn là điểm nhấn du lịch, góp phần quảng bá bản sắc Jrai và tiềm năng văn hóa của Gia Lai mới.

Nguồn gốc và ý nghĩa của Lễ cầu mưa

Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui bắt nguồn từ tín ngưỡng vạn vật hữu linh của người Jrai, gắn liền với truyền thuyết về Yang Pơtao Apui, vị thần lửa được tôn thờ như người bảo hộ buôn làng. Theo quan niệm của người Jrai, Yang Pơtao Apui có khả năng giao tiếp với các thần linh khác, đặc biệt là Thần Nước, để mang mưa về cho đất đai khô cằn. Lễ cầu mưa được tổ chức vào mùa khô (thường từ tháng 3 đến tháng 5 âm lịch) tại các buôn làng ở huyện Phú Thiện, nhằm cầu mong thời tiết thuận lợi cho vụ mùa nông nghiệp.

Lễ hội mang ý nghĩa tâm linh và xã hội sâu sắc. Đây là dịp để cộng đồng Jrai bày tỏ lòng biết ơn thiên nhiên, cầu xin sức khỏe, và củng cố tinh thần đoàn kết. Những nghi thức trang nghiêm, kết hợp với tiếng cồng chiêng và lời khấn, tạo nên không gian linh thiêng, thể hiện sự kính trọng với thần linh và tổ tiên. Lễ cầu mưa cũng là cơ hội để giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống và ý thức bảo vệ môi trường, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Nghi thức và hoạt động đặc sắc

Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui được tổ chức với hai phần chính: phần lễ và phần hội, kết hợp giữa nghi thức tâm linh và các hoạt động văn hóa sôi động.

Phần lễ

Phần lễ diễn ra trang trọng tại Khu di tích lịch sử – văn hóa Quốc gia Plei Ơi, xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, trên đỉnh núi thần Chư Tao Yang:

Rước lễ vật: Đoàn người, do phụ tá Vua Lửa (như ông Siu Phơ, phụ tá của Vua Lửa đời thứ 14 Rah Lan Hieo) dẫn đầu, rước lễ vật gồm 1 ghè rượu, 1 cây nẽn, 1 tô gạo, và 1 đĩa thịt lên núi thần. Đoàn rước đi trong tiếng cồng chiêng và cờ phướn rực rỡ.
Lễ cúng cầu mưa: Ông Siu Phơ thực hiện nghi thức khấn vái, mời các thần Núi, Sông, Gỗ, và Đá dự lễ. Ông rót nước vào ché rượu, vãi gạo và thịt, ném thịt 3 lần ra phía trước để cầu xin thần linh ban mưa. Sau đó, ông vẩy nước lên bụng các già làng để cầu sức khỏe và phúc lành, kết thúc bằng động tác xoang như đại bàng cất cánh, gửi lời khấn đến thần linh.
Kết thúc nghi lễ: Người phụ tá vẩy nước xung quanh, đánh dấu sự hoàn tất lễ cúng, trong không gian vang vọng tiếng chiêng trống và sự yên lặng kính cẩn của cộng đồng.

Phần lễ thể hiện lòng thành kính của người Jrai, với niềm tin rằng thần linh sẽ lắng nghe lời cầu khấn để ban mưa cho buôn làng.

Phần hội

Phần hội mang không khí sôi động, với các hoạt động văn hóa và giải trí:

Trình diễn cồng chiêng: Các đội nghệ nhân từ các xã như Ayun Hạ, Chư A Thai trình diễn cồng chiêng, tạo không khí lễ hội rộn ràng.
Trò chơi dân gian: Các trò như ném bóng, ném cò, bịt mắt bắt vịt, hoặc cướp cờ thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia tại Plei Ơi.
Phiên chợ OCOP: Du khách có thể mua sắm nông sản, thưởng thức ẩm thực Jrai như cơm lam, gà nướng, hoặc rượu cần (giá 20.000–50.000 VNĐ/món) tại các gian hàng.
Biểu diễn nghệ thuật: Các hoạt động như hát dân ca, dệt thổ cẩm, tạc tượng, và chế tác nhạc cụ dân tộc được tổ chức trong khuôn khổ Hội thi văn hóa – thể thao các dân tộc thiểu số huyện Phú Thiện lần thứ XVI.

Địa phương tổ chức

Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui được tổ chức chủ yếu tại huyện Phú Thiện, Gia Lai mới, với tâm điểm là:

Plei Ơi, xã Ayun Hạ: Khu di tích lịch sử – văn hóa Quốc gia, nơi diễn ra lễ cúng trên đỉnh núi Chư Tao Yang.
Chư A Thai, Ia Sol: Các buôn làng tổ chức các hoạt động hội và phiên chợ OCOP.

Từ TP. Pleiku, du khách có thể di chuyển đến Phú Thiện qua Quốc lộ 19, với khoảng cách khoảng 70km (mất 1,5–2 giờ). Các buổi lễ thường miễn phí, nhưng du khách có thể đóng góp khoảng 50.000–100.000 VNĐ để hỗ trợ cộng đồng.

Lễ cầu mưa với mong ước “Thần Nước” ban cho người dân các buôn làng một năm mưa thuận gió hòa, cỏ cây tươi tốt, mùa màng bội thu, ấm no, hạnh phúc

Giá trị văn hóa và tín ngưỡng

Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui mang giá trị văn hóa và tín ngưỡng sâu sắc:

Tín ngưỡng nông nghiệp: Nghi lễ thể hiện sự phụ thuộc và tôn kính của người Jrai đối với thiên nhiên, đặc biệt là nước và đất, yếu tố quyết định vụ mùa.
Bảo tồn bản sắc dân tộc: Các nghi thức, cồng chiêng, và phong tục phản ánh đời sống tâm linh và văn hóa Jrai, góp phần giữ gìn truyền thống.
Đoàn kết cộng đồng: Lễ hội là dịp để người dân quây quần, chia sẻ niềm tin và hy vọng, củng cố tình đoàn kết buôn làng.

Di sản này không chỉ là niềm tự hào của người Jrai mà còn góp phần làm phong phú kho tàng văn hóa phi vật thể của Gia Lai mới, thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu và du khách.

Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hóa

Lễ cầu mưa là một thế mạnh du lịch văn hóa của Gia Lai mới. Sự kiện năm 2025 tại Plei Ơi đã thu hút hàng ngàn du khách, với các hoạt động như nghe cồng chiêng, chơi trò dân gian, và mua sắm tại phiên chợ OCOP. Du khách có thể kết hợp tham gia lễ hội với khám phá các điểm đến lân cận như Hồ Ayun Hạ (xã Ayun Hạ), Thác Phú Cường (huyện Chư Sê), hoặc thưởng thức ẩm thực Jrai (giá 50.000–100.000 VNĐ/suất).

Chính quyền huyện Phú Thiện đã quảng bá lễ cầu mưa qua các festival văn hóa và tour du lịch, kết hợp với các điểm đến như Vinpearl Nha Trang (cách Pleiku 5–6 tiếng di chuyển). Các nghệ nhân và cộng đồng được hỗ trợ kinh phí (khoảng 100.000 VNĐ/người/buổi diễn) để duy trì nghi lễ và trình diễn.

Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản

Lễ cầu mưa đối mặt với một số thách thức:

Thiếu người kế thừa: Các phụ tá Vua Lửa như ông Siu Phơ ngày càng lớn tuổi, trong khi thế hệ trẻ ít học nghi thức truyền thống.
Biến đổi khí hậu: Thời tiết bất thường khiến nghi lễ đôi khi không còn phù hợp với chu kỳ nông nghiệp.
Kinh phí hạn chế: Việc phục dựng và tổ chức lễ hội đòi hỏi nguồn lực lớn.

Để bảo tồn di sản, Gia Lai mới đã triển khai:

Đào tạo thế hệ trẻ: Tổ chức các lớp học nghi thức và cồng chiêng tại các buôn làng như Ayun Hạ.
Ghi chép và truyền dạy: Lập hồ sơ di sản, ghi hình nghi lễ để lưu trữ và phổ biến.
Quảng bá du lịch: Đưa lễ cầu mưa vào các tour du lịch văn hóa, kết hợp với các sự kiện như Festival Cồng chiêng Gia Lai, để thu hút du khách và nhà đầu tư.

Kết luận

Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui là linh hồn văn hóa của người Jrai tại Gia Lai mới, là cầu nối giữa con người, thiên nhiên, và thần linh. Với giá trị tín ngưỡng, văn hóa, và tiềm năng du lịch, di sản này không chỉ bảo tồn bản sắc dân tộc mà còn là điểm nhấn hấp dẫn, đưa hình ảnh Phú Thiện và Gia Lai mới vươn xa. Những nỗ lực phục dựng và quảng bá sẽ giúp lễ cầu mưa tiếp tục trường tồn, mang lại trải nghiệm văn hóa sâu sắc cho cộng đồng và du khách.