1. Giới thiệu chung
Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông là một trong những lễ hội truyền thống tiêu biểu và có ý nghĩa sâu sắc của người dân tỉnh Hà Tĩnh, được tổ chức hằng năm để tưởng nhớ và tri ân Đại danh y Lê Hữu Trác – một bậc thầy y học cổ truyền Việt Nam. Với giá trị to lớn về lịch sử, tâm linh, văn hóa và y học, lễ hội không chỉ là dịp thể hiện lòng biết ơn mà còn là điểm hẹn tâm linh, giáo dục truyền thống và thu hút du lịch.
2. Địa điểm tổ chức
Lễ hội diễn ra tại quần thể Di tích lịch sử – văn hóa Hải Thượng Lãn Ông, trải dài gần 8 km trên địa bàn hai xã: Hương Sơn, Sơn Giang, tỉnh Hà Tĩnh. Các địa điểm chính bao gồm:
- Khu mộ tại xã Hương Sơn – nơi an nghỉ của Đại danh y.
- Chùa Tượng Sơn tại xã Sơn Giang – nơi diễn ra lễ cầu an.
- Nhà thờ Lê Hữu Trác tại xã Sơn Giang – nơi tổ chức lễ giỗ và dâng hương tưởng niệm.
3. Lịch sử và nguồn gốc lễ hội
Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông ra đời sau ngày giỗ đầu tiên của cụ Lê Hữu Trác. Những năm đầu, lễ hội được tổ chức quy mô nhỏ, chủ yếu là dâng hương, cầu siêu, cầu an. Sau này, lượng người đến dự ngày càng đông, nhất là những người từng được ông cứu giúp hoặc kính trọng ông như một vị Bồ tát cứu nhân độ thế.
Từ đầu thế kỷ XIX đến trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, lễ hội đã có quy củ. Sau một thời gian gián đoạn do biến động lịch sử, từ năm 1985 trở lại đây, đặc biệt sau khi di tích được xếp hạng cấp quốc gia, lễ hội được tổ chức lại quy mô và bài bản hơn. Năm 2015, Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
4. Thời gian tổ chức
Lễ hội diễn ra hằng năm vào trung tuần tháng Giêng âm lịch, chính hội là ngày 14 và 15 tháng Giêng. Một số nghi lễ khai mạc, báo cáo tổ chức và cầu an có thể diễn ra từ ngày 13 hoặc kéo dài đến ngày 16, tạo nên không khí lễ hội rộn ràng kéo dài suốt một tuần.
5. Các nghi thức và hoạt động chính
Lễ hội bao gồm hai phần chính: phần lễ và phần hội.
Phần lễ:
- Lễ báo cáo (ngày 13 hoặc sáng 14): do người trông coi di tích thực hiện, thay mặt ban tổ chức trình lễ với thần linh và Hải Thượng Lãn Ông.
- Lễ dâng hương tại khu mộ (sáng 14 tháng Giêng): tổ chức trang nghiêm, có đại diện chính quyền, dòng họ, ngành y tế cùng nhân dân thập phương.
- Lễ giỗ tại nhà thờ (chiều 14 tháng Giêng): thực hiện theo nghi thức truyền thống “Thọ Mai gia lễ” với lễ vật như xôi, gà, rượu, hoa quả, hương nến…
- Lễ tế và khai mạc lễ hội (ngày 14): tổ chức tại sân phía trước khu mộ với nghi thức tế lễ trang trọng, sau đó là phần khai mạc với trống hội, múa lân, trình diễn nghệ thuật.
- Lễ cầu an, cầu sức khỏe (tối rằm tháng Giêng): diễn ra tại chùa Tượng Sơn với sự tham gia của đông đảo tăng ni, phật tử và người dân.
Phần hội:
Song song với các nghi lễ là chuỗi hoạt động văn hóa – thể thao sôi nổi như:
- Trình diễn dân ca Ví, Giặm, hát Sắc bùa.
- Các trò chơi dân gian: kéo co, đẩy gậy, thả diều, chọi gà, chơi cờ, đua thuyền…
- Thả hoa đăng, chim bồ câu, tạo nên không gian lễ hội đậm chất nhân văn và truyền thống.
6. Giá trị và vai trò của lễ hội
Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông mang nhiều tầng ý nghĩa:
- Tâm linh – tưởng niệm: bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc với Đại danh y đã hết mình vì dân vì nước.
- Giáo dục – truyền thống: là nơi nhắc nhở các thế hệ ngành y học noi gương y đức, y đạo của cụ Lê Hữu Trác.
- Gắn kết cộng đồng: gắn kết dòng họ, người dân trong và ngoài tỉnh, tạo không gian đoàn tụ ý nghĩa.
- Phát triển du lịch: là điểm đến hút khách hành hương, góp phần đưa Hương Sơn, Sơn Giang trở thành vùng du lịch tâm linh trọng điểm của Hà Tĩnh.
7. Hướng phát triển trong tương lai
Với tiềm năng lớn và giá trị sâu sắc, Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông đang được tỉnh Hà Tĩnh đầu tư nâng cấp về hạ tầng, nội dung, kết nối các tour tuyến du lịch. Việc xã hội hóa lễ hội, kết hợp quảng bá trên các nền tảng truyền thông số, sẽ là hướng đi bền vững để phát huy giá trị lễ hội gắn với phát triển kinh tế – du lịch văn hóa tỉnh nhà.
Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác không chỉ là dịp để nhân dân tri ân một danh y lừng lẫy, mà còn là điểm nhấn quan trọng trong bản đồ văn hóa tâm linh Việt Nam. Nếu có dịp đến Hà Tĩnh vào mùa xuân, đừng bỏ lỡ cơ hội tham dự lễ hội này để cảm nhận rõ nét hơn truyền thống uống nước nhớ nguồn và tinh thần nhân văn sâu sắc của dân tộc Việt Nam.
