Tục chơi diều sáo trong lễ hội Sáo Đền (phường Vũ Phúc, tỉnh Hưng Yên) đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 4586/QĐ-BVHTTDL ngày 20/12/2019. Đây là một loại hình nghệ thuật dân gian mang đậm giá trị lịch sử, tâm linh và tinh thần cộng đồng, được gìn giữ và phát huy qua nhiều thế hệ người dân địa phương.
Từ xa xưa, lễ hội Sáo Đền được xem là một hội làng lớn của trấn Sơn Nam Hạ, diễn ra từ ngày 22 đến 28 tháng Ba Âm lịch, trong đó ngày chính hội là từ 24 đến 26. Lễ hội tổ chức tại khu di tích Đốc Hỗ Điện với nhiều nghi thức trang trọng như: tắm tượng, rước kiệu ngài Đô Đài Lực Sĩ – Đại tướng quân Nguyễn Tất Ứng, cáo yết Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao, giỗ Thánh Mẫu, thi diều sáo cùng các trò chơi dân gian như chọi gà, kéo co, tổ tôm, đập niêu, đi cầu ngô…
Nguồn gốc
Tục thả diều sáo gắn liền với truyền thuyết về Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao và Quốc công Đinh Lễ. Có tích kể rằng bà Ngọc Dao, khi đưa Lê Tư Thành (vua Lê Thánh Tông sau này) về quê lánh nạn, thường cho con chơi thả diều cùng trẻ em trong làng. Một truyền thuyết khác lại cho rằng việc thả diều nhằm tưởng nhớ Đinh Lễ – người từng dạy binh lính làm và thả diều để truyền lệnh. Dù theo tích nào, tục lệ này đều thể hiện lòng biết ơn sâu sắc với các bậc tiền nhân và trở thành nét đẹp truyền thống trong lễ hội Sáo Đền.
Điểm nhấn
Phần đặc sắc nhất của lễ hội là thi thả diều sáo qua câu liêm, diễn ra vào chiều ngày 25 tháng Ba Âm lịch. Trước đó là các nghi lễ linh thiêng: lễ trình diều, lễ cầu phong, rước Thánh mẫu ngao du sơn thủy.
– Lễ trình diều diễn ra lúc 13 giờ tại sân đền. Các diều dự thi – đều là diều truyền thống không đuôi, được đánh số và xếp thành hàng nghiêm trang trước cửa Mẫu. Chủ diều trong trang phục lễ hội, thực hiện nghi thức trình diều với lòng thành kính, cầu mong Thánh Mẫu phù hộ để diều thắng cuộc.
– Lễ cầu phong là nghi thức cầu gió – một phần của tín ngưỡng cầu mùa của cư dân nông nghiệp. Sau khi được “xin âm dương”, Thủ nhang sẽ đánh ba hồi trống, báo hiệu lòng thành dân làng, và kỳ lạ thay, gió Tây Nam cấp 3–4 thường nổi lên đúng lúc đó.
– Lễ rước Thánh và thi thả diều qua câu liêm: Đoàn rước trong trang phục truyền thống với cờ xí, chiêng trống rộn ràng, diễu hành quanh hồ trước đền. Sau khi Thánh Mẫu “ngự lãm” diều, cuộc thi chính thức bắt đầu.
Diều dự thi phải có chiều dài tối thiểu 2,5m, gắn sáo, dây thả bằng dù hoặc gai, dài không quá 50m. Đặc biệt, diều phải vượt qua hai lưỡi câu liêm sắc bén gắn giữa hai sào cao 4,5m và 5m, khoảng cách giữa hai lưỡi rất hẹp (chỉ 0,2–0,3m). Việc thả diều đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa người đâm và người buông diều, tận dụng tốt hướng và tốc độ gió để diều bay lên mà không bị dây mắc, đứt do câu liêm cắt.
Giá trị văn hóa
Tục chơi diều sáo ở Song An đã tồn tại gần 600 năm, là biểu tượng của tinh thần yêu quê hương, sự kết nối tâm linh giữa con người với trời đất, sự hòa hợp âm dương, mong cầu mùa màng tốt tươi. Âm thanh diều sáo vi vu không chỉ mang lại cảm giác thư thái mà còn được coi là điềm báo thời tiết thuận hòa, thể hiện khát vọng về cuộc sống thanh bình và hạnh phúc của cư dân nông nghiệp.
Bên cạnh giá trị tinh thần, tục chơi diều sáo còn có ý nghĩa giáo dục và khoa học sâu sắc: từ kỹ năng làm diều, hiểu về lực nâng, khí động học, hình học, đến rèn luyện sự kiên trì, tinh tế và óc sáng tạo của người chơi. Không chỉ là một trò chơi dân gian đơn thuần, tục thi diều sáo trong lễ hội Sáo Đền là một di sản văn hóa sống động, góp phần gắn kết cộng đồng, gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, và xứng đáng được bảo tồn, phát huy trong đời sống đương đại.
