Giữa vùng châu thổ sông Hồng phì nhiêu, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống lâu đời, có một loại hình dân ca mộc mạc nhưng sâu lắng, từng là nhịp cầu tình cảm của bao đôi trai gái thôn quê – đó là Hát trống quân. Du khách đến với Hưng Yên, đặc biệt là vùng Dạ Trạch (xã Khoái Châu), chắc chắn sẽ bị cuốn hút bởi làn điệu dân ca này – một di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đậm đà bản sắc và thấm đẫm hơi thở lịch sử.
Nguồn gốc và truyền thuyết
Không ai còn nhớ Hát trống quân có từ bao giờ, bởi nó đã gắn liền với đời sống người Việt từ bao đời nay. Tuy nhiên, người dân Dạ Trạch vẫn kể lại truyền thuyết rằng công chúa Tiên Dung khi kết duyên cùng Chử Đồng Tử, đã dạy dân trồng lúa, dệt vải và cả điệu hát giao duyên này. Từ đó, Hát trống quân được coi là một phần thiêng liêng trong ký ức văn hóa của vùng đất thiêng bên dòng sông Hồng.
Nét độc đáo trong hình thức sinh hoạt
Hát trống quân không đơn thuần là hát – đó là một cuộc đối đáp bằng thơ, một sân chơi trí tuệ và cảm xúc của những chàng trai, cô gái nơi làng quê vào mỗi dịp lễ hội, sau vụ mùa hay trong đêm Trung thu trăng sáng. Người hát thường chia làm hai bên – nam và nữ – đối nhau qua một chiếc trống quân được tạo nên từ dây mây căng qua thùng gỗ, gõ lên vang vọng nhịp tình.
Trong mỗi cuộc hát, từng đôi nam nữ thay nhau “ra trận”, mỗi người một câu đối – bằng thơ lục bát, đôi khi là song thất lục bát, với nội dung xoay quanh tình yêu, quê hương, đạo lý và cuộc sống. Không gian đêm hát như biến thành một sân khấu dân gian, nơi lời ca tiếng hát thăng hoa, gắn kết con người.
Lễ hội – nơi Hát trống quân hồi sinh
Ngày nay, du khách đến Hưng Yên có thể bắt gặp Hát trống quân tại Lễ hội đền Dạ Trạch (tháng Hai Âm lịch) hay vào dịp Tết Trung thu. Những câu lạc bộ, đội văn nghệ địa phương đã và đang nỗ lực gìn giữ di sản này như: Câu lạc bộ Hát trống quân Hương Nhãn, CLB thôn Tiên Kiều, Kênh Cầu, Phú Mỹ, Hùng An…
Tại đây, bạn có thể tận mắt thấy các nghệ nhân cao tuổi, có người đã qua tuổi 70–80, vẫn cất lên tiếng hát ngọt ngào như ngày nào. Những đêm hội rộn ràng tiếng trống, câu hát đong đầy cảm xúc sẽ đưa bạn về một miền ký ức mộc mạc, thuần hậu và chân tình.
Trống quân – linh hồn của làn điệu
Điều khiến Hát trống quân đặc biệt chính là chiếc trống quân độc đáo. Đây không phải là loại trống thông thường, mà là dây mây căng trên một thùng gỗ đóng vai trò như “bầu cộng hưởng”. Mỗi khi người hát dùng dùi gõ lên dây, âm thanh vang lên vừa để giữ nhịp, vừa “lấp khoảng trống” khi người hát suy nghĩ vần đối. Chính sự kết hợp giữa âm thanh mộc mạc và lời ca uyển chuyển tạo nên một không gian âm nhạc rất riêng, rất dân gian.
Lời ca – tinh hoa dân gian
Lời hát trong Hát trống quân luôn mang đậm chất trữ tình, thể hiện tâm tư, tình cảm của người nông dân trước thiên nhiên và cuộc sống. Chủ đề thường xoay quanh tình yêu đôi lứa, ca ngợi quê hương đất nước, tục cưới hỏi, đố thơ, họa thơ… Những câu thơ mộc mạc mà sâu sắc ấy khiến người nghe không khỏi mỉm cười, gật gù, đôi khi lặng người vì xúc động.
Giá trị văn hóa sâu sắc
Hát trống quân không chỉ là một thú vui, mà còn là một hình thức giáo dục đạo đức, lối sống, ứng xử trong cộng đồng làng xã. Những câu hát không chỉ để giải trí mà còn là “kho tư liệu sống” phản ánh đời sống xã hội, tư duy, phong tục, tập quán và cả lịch sử đấu tranh giữ nước của người Việt xưa.
Hát trống quân – Di sản sống động giữa đời thường
Dù từng có thời kỳ bị mai một bởi chiến tranh và biến đổi xã hội, nhưng ngày nay, nhờ sự chung tay của các nghệ nhân và cộng đồng, Hát trống quân đang dần hồi sinh mạnh mẽ, trở thành một điểm nhấn văn hóa thu hút khách du lịch, đặc biệt là những người yêu thích âm nhạc truyền thống và văn hóa làng quê Bắc Bộ.
Du khách nên trải nghiệm gì?
Nếu bạn có dịp đến Hưng Yên, đặc biệt vào mùa lễ hội hay dịp Trung thu, đừng bỏ lỡ cơ hội:
– Tham gia đêm hội Hát trống quân ở Dạ Trạch.
– Trò chuyện cùng các nghệ nhân, lắng nghe những câu chuyện về nguồn gốc làn điệu.
– Tìm hiểu cách chế tác trống quân, học thử vài câu đối hát.
– Ghi lại khoảnh khắc đối đáp giao duyên – thứ âm nhạc mộc mạc nhưng đầy tính nghệ thuật.
Hát trống quân không chỉ là âm nhạc, mà là linh hồn của văn hóa dân gian vùng Bắc Bộ. Đó là tiếng nói của trái tim người Việt từ bao đời, là hơi thở của đồng ruộng, là khúc tình ca của những mối duyên làng. Với du khách, được lắng nghe và hòa mình vào đêm Hát trống quân chính là một cách độc đáo để hiểu sâu hơn về con người, lịch sử và tâm hồn Việt Nam.
Hát trống quân Dạ Trạch – nơi tiếng hát vang vọng, tình người nở hoa.
Hãy một lần đến Hưng Yên, để được sống giữa những trổ hát của ký ức và đắm mình trong hồn dân tộc!
