Di sản “Múa của người Khơ Mú” – Hồn cốt văn hóa giữa núi rừng Điện Biên

Người Khơ Mú sinh sống rải rác ở nhiều địa phương trong tỉnh, đặc biệt tập trung tại TP. Điện Biên Phủ, huyện Điện Biên, Điện Biên Đông, Mường Ảng, Mường Chà, Tuần Giáo, Tủa Chùa, Nậm Pồ (các tên gọi cũ trước khi sáp nhập hành chính). Trải qua bao đời, họ đã gìn giữ, phát triển một kho tàng văn hóa dân gian phong phú, trong đó nổi bật nhất là các điệu múa truyền thống – một di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của cộng đồng Khơ Mú được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 828/QĐ-BVHTTDL ngày 09/3/2021.

Múa của người Khơ Mú – Nét di sản mang hồn núi rừng Tây Bắc

Múa đối với người Khơ Mú không chỉ là nghệ thuật biểu diễn mà là linh hồn văn hóa, gắn bó mật thiết với tín ngưỡng, lao động, lễ hội và đời sống cộng đồng. Hệ thống múa Khơ Mú rất đa dạng về hình thức, phong phú về động tác, chứa đựng tri thức dân gian đặc sắc và mang thông điệp nhân văn sâu sắc.

Tẹ ôm đing – Múa ống tre, âm vang bản mường

Điệu múa cổ xưa của nam giới Khơ Mú sử dụng ống tre/nứa để tạo âm thanh rộn ràng qua các động tác nhún, dỗ ống, nhảy tiến-lùi, xoay mình. Không gian múa có thể là sàn nhà hoặc sân đất, mang tính nghi lễ (mừng nhà mới, cưới hỏi, lễ hội). Đây là biểu tượng của sự sinh sôi, hòa hợp âm dương, thể hiện ước vọng mùa màng bội thu, gia đình no ấm.

Tẹ Tăm đao – Múa Tăm đao: Vũ điệu của người nữ mạnh mẽ

Múa đánh đao với đạo cụ làm từ nứa, mô phỏng âm thanh lao động của phụ nữ Khơ Mú đi nương rẫy. Khi biểu diễn trong lễ cầu mùa, các cô gái vừa nhảy múa, vừa đánh đao tạo nên tiết tấu vui tươi, lạc quan. Đây cũng là một điệu múa tôn vinh sức sống và vẻ đẹp nữ tính của người Khơ Mú.

Tẹ chư mon – Múa chọc lỗ tra hạt, biểu tượng giao hòa trời đất

Múa trong nghi lễ tra hạt đầu năm, nam dùng gậy chọc lỗ, nữ nối bước tra hạt theo nhịp ba – biểu trưng cho sự giao thoa âm dương, đất trời sinh sôi nảy nở. Những động tác múa đều được chuẩn bị kỹ lưỡng, vừa trang nghiêm, vừa tràn đầy hi vọng về một năm mới đủ đầy.

Tẹ khiêps – Múa sạp: Giai điệu của măng non, khúc hát cầu mưa

Từng là nghi thức trong lễ cầu mưa, múa sạp người Khơ Mú gồm hai nhóm: nhóm đập sạp (tạo nhịp) và nhóm múa (biểu diễn). Trai gái nắm tay nhảy múa trên dàn sạp tre theo đội hình linh hoạt, phản ánh khát vọng mưa thuận gió hòa, sự sống sinh sôi và cộng cảm tập thể.

Tẹ cưn viết guông – Múa ong eo: Sự mềm mại quyến rũ của nữ giới

Lắc eo, uốn lượn mềm mại theo nhạc, điệu múa ong eo được phụ nữ Khơ Mú thể hiện trong lễ tết, mừng mùa. Không chỉ mô phỏng động tác lao động, điệu múa còn tôn vinh nét đẹp hình thể, sự gắn kết cộng đồng và tình yêu đôi lứa.

Tẹ gănr cạ – Múa cá lượn: Giai điệu sông suối

Từ động tác bắt cá truyền thống, người Khơ Mú đã sáng tạo điệu múa cá lượn với tay múa uyển chuyển, chân nhún nhịp nhàng. Đây là bản tình ca của thiên nhiên, gắn với các lễ hội mừng mùa, hội làng, thể hiện niềm vui gặt hái và cuộc sống no đủ.

Tẹ đuổi chim – Múa xua đuổi, bảo vệ mùa màng

Nam nữ múa xen kẽ, tay xòe hình cánh chim, chân nhảy theo nhịp trống chiêng, thể hiện mong muốn xua đuổi tai ương, chim muông phá hoại, bảo vệ lúa nương tươi tốt.

Tẹ kưn vong do – Múa vòng: Vòng tay đoàn kết

Tương tự xòe vòng của người Thái, nhưng mang sắc thái riêng, múa vòng Khơ Mú là nơi gắn kết cộng đồng, không phân biệt tuổi tác, giới tính. Mọi người tay trong tay, bước chân cùng nhịp – một biểu tượng đẹp cho tình làng nghĩa bản.

Tiềm năng phát triển du lịch văn hóa – cộng đồng từ Di sản Múa Khơ Mú

Các điệu múa truyền thống của người Khơ Mú hiện đang được thực hành trong hầu hết các lễ hội dân gian, nghi lễ tín ngưỡng, lễ hội cộng đồng, lễ hội du lịch cấp huyện (cũ), cấp tỉnh và cả trong nghệ thuật biểu diễn chuyên nghiệp.

Việc khai thác di sản múa Khơ Mú không chỉ góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa tộc người mà còn là nguồn lực quý giá để phát triển sản phẩm du lịch văn hóa – cộng đồng tại tỉnh Điện Biên, thu hút du khách trong nước và quốc tế.

Điểm hẹn chiêm ngưỡng những điệu múa Khơ Mú đầy sống động

Hiện nay, các cấp chính quyền tại Điện Biên đang phối hợp với cộng đồng người Khơ Mú tổ chức các lớp truyền dạy múa dân gian, hỗ trợ xây dựng đội văn nghệ bản làng, đồng thời đưa múa truyền thống vào sản phẩm du lịch văn hóa. Đây là hướng đi bền vững nhằm gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia và quảng bá bản sắc tộc người đến với du khách trong và ngoài nước.

Nếu bạn đang tìm kiếm một hành trình du lịch giàu chiều sâu văn hóa, múa của người Khơ Mú chính là “kho báu sống” giữa núi rừng Tây Bắc. Hãy đến Điện Biên không chỉ để ngắm cảnh, nghỉ dưỡng, mà còn để sống trong điệu múa, thấm đẫm hồn cốt văn hóa của một dân tộc bền bỉ giữa đại ngàn.

Hãy đến, trải nghiệm và gìn giữ cùng chúng tôi – những di sản sống của vùng đất anh hùng.