Tỉnh Điện Biên – vùng đất giàu truyền thống cách mạng và bản sắc văn hóa các dân tộc – không chỉ nổi tiếng với chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, mà còn là nơi lưu giữ những di sản văn hóa tâm linh đặc sắc. Một trong những lễ hội tiêu biểu nhất của tỉnh là Lễ hội Thành Bản Phủ, được tổ chức thường niên tại xã Noong Hẹt, thành phố Điện Biên Phủ (cũ, nay là xã Thanh An).
Cội nguồn lịch sử và ý nghĩa lễ hội
Lễ hội Thành Bản Phủ là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc bậc nhất của tỉnh Điện Biên, gắn liền với tên tuổi và công lao của Tướng quân Hoàng Công Chất, người thủ lĩnh áo vải đã lãnh đạo nghĩa quân cùng đồng bào các dân tộc Mường Thanh đánh tan giặc Phẻ, giải phóng vùng đất Mường Thanh vào năm 1754. Lễ hội được tổ chức tại Khu di tích Thành Bản Phủ, xã Noong Hẹt, thành phố Điện Biên Phủ (cũ) – nơi lưu dấu nhiều chiến tích lịch sử, đồng thời là trung tâm tâm linh quan trọng của đồng bào vùng Tây Bắc. Được biết, sau sáp nhập hành chính, nơi đây đã đổi tên thành xã Thanh An.
Năm 2024, lễ hội được tổ chức từ ngày 1–3/4 dương lịch, gắn với kỷ niệm 270 năm chiến thắng giải phóng Mường Thanh (1754 – 2024) và 255 năm ngày mất của Hoàng Công Chất (1769 – 2024). Lễ hội không chỉ là dịp tri ân những người anh hùng đã giữ gìn bản mường, mà còn là biểu tượng của tinh thần đoàn kết, khát vọng độc lập và bản sắc văn hóa bền sâu của các dân tộc vùng biên viễn.
Lễ hội Thành Bản Phủ được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 1877/QĐ-BVHTTDL ngày 08/6/2015 và cùng với Khu di tích Thành Bản Phủ – Đền thờ Hoàng Công Chất, trở thành điểm đến quan trọng trong hành trình du lịch về nguồn của du khách cả nước.
Phần lễ – Không gian thiêng liêng tưởng nhớ anh hùng dân tộc
Phần lễ của Lễ hội Thành Bản Phủ diễn ra trang nghiêm với các nghi thức truyền thống đã được gìn giữ và phục dựng cẩn trọng qua nhiều thế hệ. Mở đầu lễ hội là màn trống hội, múa rồng, tiếng trống dồn dập vang lên như hồi tưởng khí thế hào hùng của nghĩa quân năm xưa. Tiếp đó là nghi thức chào cờ và mặc niệm, tưởng nhớ các anh hùng đã ngã xuống vì độc lập dân tộc.
Điểm nhấn của phần lễ là nghi thức Chúc văn giỗ Tướng quân Hoàng Công Chất, với ba phần chính: nhạc đệm hùng tráng, lễ rước và dâng lễ vật, cùng màn tái hiện lịch sử bằng sân khấu hóa vô cùng sống động. Đoàn rước lễ vật bao gồm các cụ cao niên, lực lượng thanh niên mặc trang phục lính trận, mang theo cờ xí, giáo mác – tượng trưng cho sức mạnh và lòng trung nghĩa. Các đoàn múa rồng, múa lân dẫn đầu, tạo nên không khí lễ hội sôi động và linh thiêng.
Đặc biệt, phần sân khấu hóa tái hiện cuộc khởi nghĩa lịch sử gồm ba phần: bối cảnh lịch sử vùng Tây Bắc, nghĩa quân chiến đấu và chiến thắng giặc Phẻ, và Mường Thanh được giải phóng. Qua đó, lễ hội không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng mà còn là bài học lịch sử sinh động, truyền cảm hứng yêu nước và tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ.
Phần hội – Bản sắc cộng đồng trong không gian văn hóa sống động
Phần hội trong Lễ hội Thành Bản Phủ là một bức tranh rực rỡ sắc màu văn hóa dân tộc, mang đến cho người dân và du khách những trải nghiệm phong phú, đậm chất vùng cao. Trong khuôn khổ Ngày hội Văn hóa – Thể thao – Du lịch các dân tộc huyện Điện Biên (cũ) lần thứ X, nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc đã được tổ chức như:
- Trình diễn trang phục truyền thống các dân tộc, múa xòe, múa sạp cộng đồng
- Liên hoan văn nghệ quần chúng, trình diễn dân ca, dân vũ của người Thái, Mông, Khơ Mú…
- Các trò chơi dân gian: kéo co, đẩy gậy, đi cà kheo, ném còn, bắn nỏ…
- Gian hàng ẩm thực, sản vật địa phương: ẩm thực dân tộc, thổ cẩm, rượu cần, các món đặc sản Điện Biên như xôi nếp nương, pa pỉnh tộp, thịt trâu gác bếp…
- Triển lãm ảnh nghệ thuật và hiện vật lịch sử: “Ký ức Điện Biên”, “Hoàng Công Chất – vị thủ lĩnh áo vải”, không gian văn hóa Việt – Thái – Mông…
Phần hội không chỉ giúp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể mà còn trở thành nơi giao lưu giữa các thế hệ, giữa cộng đồng các dân tộc miền xuôi và miền ngược, khơi dậy tinh thần đoàn kết, yêu nước, và ý thức gìn giữ bản sắc truyền thống.
Bảo tồn, quảng bá và phát triển du lịch gắn với lễ hội
Qua nhiều năm tổ chức, Lễ hội Thành Bản Phủ đã trở thành một sự kiện văn hóa – du lịch có tầm vóc, không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn góp phần quảng bá hình ảnh Điện Biên như một điểm đến văn hóa, lịch sử và tâm linh tiêu biểu của Tây Bắc. Hoạt động này còn gắn liền với việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa và du lịch gắn với bảo tồn di sản dân tộc, đẩy mạnh phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”.
Tỉnh Điện Biên đang từng bước chuyên nghiệp hóa công tác tổ chức lễ hội, nâng cao chất lượng dịch vụ, đẩy mạnh truyền thông, thu hút du khách trong nước và quốc tế. Việc kết hợp lễ hội với các sản phẩm du lịch mới – như tour về nguồn, khám phá bản làng, du lịch sinh thái – góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương, tạo sinh kế cho người dân và bảo tồn bền vững các giá trị văn hóa.
Lễ hội Thành Bản Phủ không chỉ là hoạt động tín ngưỡng tưởng nhớ công lao của các bậc tiền nhân, mà còn là “cuốn sử sống” về lòng yêu nước, tinh thần đại đoàn kết dân tộc và bản sắc văn hóa đặc sắc của vùng Tây Bắc. Đây chính là điểm nhấn nổi bật trong hành trình du lịch về với cội nguồn, về với non thiêng Điện Biên Phủ (tên gọi cũ) – nơi quá khứ và hiện tại cùng hòa nhịp trong từng nhịp trống hội vang xa.
