1. Ý nghĩa của Lễ Cấp Sắc
Đây là nghi lễ đánh dấu sự trưởng thành về thể chất và tinh thần của nam giới, được công nhận là con cháu của Bàn Vương (thủy tổ người Dao) và đủ tư cách tham gia các công việc hệ trọng của gia đình, dòng họ và cộng đồng. Lễ Cấp Sắc là nghi lễ bắt buộc đối với nam giới Dao Tuyển, thường tổ chức khi họ từ 12 đến 16 tuổi, trước khi lập gia đình.
Theo các cụ cao tuổi trong bản, Cấp sắc là một nghi lễ tín ngưỡng tâm linh chứng nhận bé trai từ đây sẽ được tổ tiên, thần linh nhận mặt, khi chết được về với tổ tiên. Đối với những người đàn ông dù có vợ, có con, thậm chí có cháu nhưng nếu chưa qua Cấp sắc thì cũng đồng nghĩa chưa phải là người trưởng thành thực thụ. Người chưa qua lễ, dù lớn tuổi, vẫn bị coi là trẻ con, không được tham gia các nghi lễ quan trọng như cúng tổ tiên, cầu mùa, hay đảm nhận vai trò thầy cúng.
2. Nghi thức
Một nghi thức quan trọng nhất trong lễ Cấp sắc là đặt tên âm cho người con trai, tên âm chỉ dùng trong khi hành lễ trình báo với tổ tiên. Trước ngày làm lễ, các bé trai phải thực hiện các kiêng kỵ trong chín ngày, việc kiêng kỵ cực kỳ nghiêm ngặt như: Tuyệt đối không được sát sinh từ lá cây, ngọn cỏ đến con kiến, con sâu, phải ăn chay, mỗi ngày chỉ được hai lưng bát cơm với canh nhạt…
Sau lễ, người thụ lễ được đặt tên âm (pháp danh), được xem như “giấy thông hành” để linh hồn về đoàn tụ với tổ tiên sau khi qua đời, tránh bị đoạ đầy ở âm phủ.
Nghi lễ còn truyền tải giá trị giáo dục, răn dạy người thụ lễ về đạo lý làm người, hướng tới cái thiện, tránh điều ác, và ghi nhớ cội nguồn. Các bài cúng trong lễ chứa đựng lời khuyên về cách đối nhân xử thế, kính trên nhường dưới, và trách nhiệm với gia đình, dòng họ.
Ngoài công việc đặt tên âm cho người con trai trưởng thành, thì Cấp sắc có ý nghĩa giáo dục rất lớn, thể hiện qua những lời giáo huấn. Trong bài cúng, thầy mo bao giờ cũng có lời khấn như dặn dò người thụ lễ phải tu nhân tích đức, sống phải biết kính trên nhường dưới, không được trộm cắp… Những điều răn dạy ấy được thầy cúng thể hiện trước thần linh nên ý nghĩa giáo dục đối với người trưởng thành lại càng thêm giá trị.
Sau lễ Cấp sắc, mỗi bé trai có thêm ba người bố, cũng chính là ba ông thầy đã thụ lễ và đặt tên âm cho. Cũng từ đây các thầy sẽ có trách nhiệm truyền dạy các kiến thức mà mỗi người đàn ông trưởng thành phải có đủ, như học chữ nôm Dao, học luật tục, lý lối, nghi thức giao tiếp với tổ tiên, xã hội…
Thủ tục trong nghi lễ cấp sắc
Sau khi làm lễ ở nhà xong, đoàn rước sẽ di chuyển đến bãi đất rộng có dựng sẵn các “Mà đài”-làm bằng bốn cột, có bậc thang đi lên để các bé trai làm lễ cuối cùng là rơi đài; quá trình rơi đài được ví như sự thoát thai của các bé trai để thành người trưởng thành.
Các thầy cúng làm lễ trước “Mà đài”, lưới được kết từ dây rừng tượng trưng cho bào thai của người mẹ hứng các con khi rơi từ “Mà đài” xuống thế giới của cộng đồng. Rơi từ “Mà đài” xuống là thử thách cuối cùng, và là bước quan trọng nhất của người con trai trong hành trình Cấp sắc, điều đó thể hiện từ nay người con trai đã trưởng thành cả tâm hồn và thể xác.
3. Thời gian và địa điểm
Lễ Cấp Sắc thường diễn ra vào các tháng nông nhàn (tháng 11, 12, tháng Giêng hoặc tháng Hai âm lịch) tại nhà người thụ lễ hoặc nhà trưởng họ. Thời gian kéo dài từ 5 đến 7 ngày, tùy theo cấp bậc lễ (3 đèn, 7 đèn, hoặc 12 đèn). Hiện nay, để giảm chi phí, lễ thường được tinh gọn trong 1-2 ngày và có thể tổ chức cho số lẻ người (3, 5, hoặc 7 người) từ cùng bản hoặc khác bản.
Lễ Cấp Sắc của người Dao Tuyển Lai Châu
4. Kết luận
Lễ Cấp Sắc của người Dao Tuyển là một di sản văn hóa độc đáo, không chỉ đánh dấu sự trưởng thành của nam giới mà còn là biểu tượng của bản sắc, tín ngưỡng, và tinh thần cộng đồng. Lễ Cấp Sắc là di sản văn hóa phi vật thể quý giá, phản ánh bản sắc, tín ngưỡng, và lịch sử của người Dao Tuyển, góp phần làm phong phú kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam. Năm 2025, Lễ Cấp Sắc được đưa vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia theo Quyết định số 2173/QĐ-BVHTTDL ngày 27/6/2025 Tập quán xã hội và tín ngưỡng – Lễ Cấp Sắc của người Dao Tuyển (Huyện Phong Thổ, huyện Tam Đường, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu).