Nguồn gốc và ý nghĩa văn hóa
Trò chơi kéo co đã tồn tại từ lâu đời trong đời sống sinh hoạt văn hóa của người Thái ở Lai Châu. Theo nhiều thư tịch cổ và truyền thuyết dân gian, trò chơi này đã xuất hiện từ thế kỷ X, gắn với quá trình người Thái khai khẩn các vùng đất như Mường Thanh (Điện Biên) và Mường Than (Lai Châu). Kéo co không chỉ là hoạt động thể thao, mà còn là nghi lễ tâm linh, tượng trưng cho cuộc đấu tranh giữa các lực lượng tự nhiên – âm và dương – nhằm điều hòa vũ trụ, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi và sự sinh sôi nảy nở.
Chuẩn bị nghi lễ và vật dụng đặc biệt
Một điểm đặc biệt trong trò kéo co của người Thái là việc chuẩn bị rất công phu và nghiêm ngặt. Sợi dây kéo thường được làm từ song mây, loại cây dẻo và bền, mang ý nghĩa tượng trưng cho rồng thiêng – linh vật bảo hộ của người Thái. Khi chặt dây mây, người ta kiêng không để ai đi qua, nhằm giữ sự linh thiêng và tránh điều xui rủi.
Sợi dây sau khi được chọn lựa kỹ lưỡng sẽ được đặt theo phong thủy: gốc dây quay về hướng Tây hoặc xuôi theo dòng nước (nếu gần suối), còn đầu dây chỉ về hướng Đông hoặc ngược dòng nước – như một cách để điều hòa trời đất. Ở giữa sợi dây thường được buộc một dải vải đỏ – biểu tượng của may mắn, khởi sắc và là mốc phân định thắng – thua.
Nghi thức thi đấu và phân vai độc đáo
Trước khi bắt đầu kéo co, thầy mo (thầy cúng) sẽ thực hiện nghi lễ cầu thần linh phù hộ cho mùa màng tươi tốt, bản làng yên vui. Sau đó, cuộc thi sẽ chính thức diễn ra giữa hai đội kéo – thường là đội nam và đội nữ. Đáng chú ý, kết quả của ba lần kéo thử thường được định sẵn: đội nam thắng lần đầu tiên, nhưng đội nữ sẽ thắng hai lượt còn lại. Đây là cách người Thái thể hiện tinh thần tôn trọng phụ nữ – những người giữ lửa và là “mẹ bản”, mang lại sự no ấm, hạnh phúc cho cộng đồng.
Trong lúc thi đấu, tiếng trống, chiêng vang rền làm hiệu lệnh điều khiển trận kéo. Trống vang lên báo hiệu chuẩn bị, còn tiếng chiêng là dấu hiệu bắt đầu kéo. Khán giả – gồm cả người già, trẻ nhỏ – đứng vòng ngoài cổ vũ, hò reo, tạo nên không khí rộn ràng, sôi nổi mà không kém phần trang nghiêm.
Không gian tổ chức và dịp lễ
Trò chơi kéo co thường diễn ra trong các dịp lễ hội lớn của người Thái ở Lai Châu, như lễ hội cốm mới (Kin khẩu mó), lễ Then Kin Pang, lễ Xòe Chiêng hay trong các ngày Tết truyền thống. Một số xã tiêu biểu thường tổ chức trò chơi này là Khổng Lào, Mường So (nay là xã Phong Thổ), Than Uyên và Phong Thổ.
Trong các lễ hội, kéo co là hoạt động trung tâm thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia, vừa mang tính thi tài, rèn luyện sức khỏe, vừa góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa truyền thống.
Giá trị xã hội và tinh thần đoàn kết
Không chỉ là trò chơi mang tính nghi lễ, kéo co còn là cơ hội để gắn kết cộng đồng, nâng cao tinh thần đoàn kết và thể hiện sức mạnh tập thể. Hình ảnh những người dân nắm tay nhau kéo trong tiếng trống chiêng rộn rã, ánh mắt hân hoan, nụ cười rạng rỡ không chỉ là biểu tượng của sức mạnh thể chất mà còn là biểu hiện sâu sắc của sự đồng lòng, yêu thương và chia sẻ trong đời sống cộng đồng.
Nghi lễ và trò chơi kéo co của người Thái – Lai Châu