Lễ hội trỉa lúa Quảng Trị là tín ngưỡng văn hóa đặc sắc của đồng bào người Bru-Vân Kiều với mục đích cầu mong cuộc sống ấm no, khỏe mạnh
Giới thiệu
Lễ hội Trỉa Lúa, còn gọi là lễ hội Lấp Lỗ, là một nét văn hóa tín ngưỡng đặc sắc của người Bru – Vân Kiều, được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định 608/QĐ-BVHTTDL ngày 03/02/2021. Tại tỉnh Quảng Trị mới (sáp nhập từ Quảng Bình và Quảng Trị theo Nghị quyết 202/2025/QH15, hiệu lực từ 1/7/2025), lễ hội được tổ chức tại các bản làng ở Minh Hóa, Tuyên Hóa, và Bố Trạch, nơi người Bru – Vân Kiều sinh sống. Lễ hội không chỉ là dịp cầu mong mùa màng bội thu mà còn thắt chặt tình đoàn kết cộng đồng, góp phần quảng bá du lịch văn hóa vùng cao Quảng Trị.
Nguồn gốc và ý nghĩa
Lễ hội Trỉa Lúa bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ thần lúa của người Bru – Vân Kiều, gắn liền với hoạt động làm nương rẫy trên dãy Trường Sơn. Theo truyền thuyết, thần lúa là vị thần linh thiêng bảo vệ mùa màng, giúp dân làng tránh sâu bọ, chim chuột, và thiên tai. Ông Hồ Văn Thanh, bô lão tại xã Hóa Hợp, Minh Hóa, chia sẻ: “Lễ Trỉa Lúa là lời tri ân thần linh, cầu mong no đủ và bình an cho dân bản.” Lễ hội ra đời từ hàng trăm năm trước, phản ánh đời sống nông nghiệp và sự phụ thuộc vào thiên nhiên của người dân vùng cao.
Lễ hội mang ý nghĩa văn hóa và tâm linh sâu sắc, thể hiện lòng biết ơn và sự gắn kết cộng đồng. Bà Trần Thị Mai, cán bộ văn hóa Minh Hóa, nhấn mạnh: “Lễ hội là dịp để người Bru – Vân Kiều bảo tồn phong tục, giáo dục con cháu về truyền thống và tình yêu thiên nhiên.” Lễ hội còn giúp duy trì các giá trị văn hóa dân gian, như tiếng nói, trang phục, và âm nhạc truyền thống, trong bối cảnh hiện đại hóa.
Nghi thức và hoạt động đặc sắc
Lễ hội Trỉa Lúa diễn ra vào tháng 2–3 âm lịch, tại các bản làng ở Minh Hóa, Tuyên Hóa, và Bố Trạch, với hai phần chính: nghi lễ và phần hội, kết hợp giữa tâm linh và không khí vui tươi.
Phần lễ
Trước lễ hội, người dân chuẩn bị lễ vật gồm gà, rượu cần, xôi nếp, và hạt giống lúa, ngô. Tại khu nương rẫy hoặc nhà rông, bàn thờ thần lúa được lập với cờ, hoa, và hương đèn. Thầy cúng, thường là người cao niên uy tín, thực hiện nghi thức khấn vái, cầu thần lúa ban phước cho vụ mùa năng suất, tránh sâu bệnh và thiên tai. Các câu khấn bằng tiếng Bru – Vân Kiều, kể về công đức thần linh và lịch sử làm nương rẫy.
Nghi thức “lấp lỗ” là điểm nhấn, khi người dân gieo hạt giống vào các lỗ trên nương, kèm theo lời hò và điệu múa truyền thống. Sau lễ cúng, lễ vật được chia sẻ, thể hiện tinh thần đoàn kết. Một số bản làng tổ chức lễ rước nước từ suối, cầu nguồn nước dồi dào cho vụ mùa.
Mọi người cùng uống rượu và bày tỏ lòng biết ơn đến con vật hiến sinh
Phần hội
Phần hội sôi động với các hoạt động như múa cồng chiêng, hát dân ca, và các trò chơi dân gian. Điệu múa truyền thống của người Bru – Vân Kiều, với tiếng chiêng và nhịp trống, tái hiện cảnh làm nương rẫy, thu hút đông đảo người dân và du khách. Hát dân ca kể về cuộc sống, tình yêu, và thiên nhiên, với giai điệu mộc mạc, sâu lắng. Ông Lê Văn Quang, nghệ nhân tại Tuyên Hóa, chia sẻ: “Hát và múa trong lễ hội là cách chúng tôi truyền dạy văn hóa cho thế hệ trẻ.”
Các trò chơi như ném còn, đẩy gậy, và thi bắn nỏ tạo không khí rộn ràng. Người dân mặc trang phục thổ cẩm với hoa văn đặc trưng, làm nổi bật bản sắc văn hóa. Bữa ăn cộng đồng với các món như cơm nếp, thịt nướng, và rượu cần càng tăng thêm sự gắn bó.
Địa phương tổ chức
Lễ hội Trỉa Lúa được tổ chức tại các bản làng người Bru – Vân Kiều ở huyện Minh Hóa (xã Hóa Hợp, Dân Hóa), Tuyên Hóa, và Bố Trạch, tỉnh Quảng Trị mới. Minh Hóa, với địa hình núi non và rừng rậm, là trung tâm văn hóa của người Bru – Vân Kiều. Các điểm đến lân cận như Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, Thành cổ Quảng Trị, và bãi biển Cửa Tùng bổ sung sức hút du lịch, tạo cơ hội trải nghiệm lễ hội trong không gian văn hóa và thiên nhiên.
Tỉnh Quảng Trị mới, với diện tích hơn 8.000 km², là không gian lý tưởng để bảo tồn và phát huy lễ hội Trỉa Lúa. Nhà rông và nương rẫy được giữ gìn cẩn thận, trở thành điểm đến văn hóa độc đáo.
Giá trị văn hóa và tín ngưỡng
Lễ hội Trỉa Lúa là biểu tượng của tín ngưỡng thờ thần lúa, thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên. Nghi thức cúng và múa cồng chiêng bảo tồn ngôn ngữ, âm nhạc, và phong tục của người Bru – Vân Kiều. Ông Nguyễn Văn Thành, cán bộ văn hóa Minh Hóa, nhấn mạnh: “Lễ hội là sợi dây gắn kết cộng đồng, giúp người dân Quảng Trị tự hào về bản sắc dân tộc.” Lễ hội còn có giá trị giáo dục, khuyến khích thế hệ trẻ học tiếng Bru và tham gia các hoạt động văn hóa.
So với các lễ hội khác như Lễ mừng cơm mới, Lễ Trỉa Lúa mang nét đặc trưng của văn hóa nông nghiệp vùng cao, với nghi thức “lấp lỗ” độc đáo và sự tham gia của cả cộng đồng.
Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hóa
Lễ hội Trỉa Lúa là sản phẩm du lịch văn hóa tiềm năng, kết hợp với các điểm đến như Phong Nha – Kẻ Bàng, Địa đạo Vịnh Mốc, và Vũng Chùa – Đảo Yến. Năm 2025, Quảng Trị đặt mục tiêu đón 3 triệu lượt khách, với các tour trải nghiệm lễ hội tại Minh Hóa và Tuyên Hóa. Du khách có thể tham gia múa cồng chiêng, học gieo hạt, và thưởng thức ẩm thực như cơm nếp và rượu cần. Các homestay tại Minh Hóa, được hỗ trợ chuyển đổi số, mang đến trải nghiệm gần gũi.
Các dự án bảo tồn bao gồm ghi âm dân ca, tổ chức lớp dạy tiếng Bru, và tư liệu hóa nghi thức lễ hội. Tuy nhiên, cần tăng cường quảng bá qua công nghệ số và đào tạo nghệ nhân trẻ để duy trì di sản.
Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản
Lễ hội Trỉa Lúa đối mặt với nguy cơ mai một do tiếng Bru ngày càng ít người sử dụng và sự suy giảm của nghề làm nương rẫy. Giới trẻ ít tham gia, trong khi các nghệ nhân cao tuổi ngày càng ít. Để bảo tồn, Quảng Trị cần mở lớp dạy dân ca và múa cồng chiêng, tổ chức hội thi, và lồng ghép lễ hội vào các sự kiện du lịch. Các tour du lịch văn hóa, như “Hành trình khám phá Lễ Trỉa Lúa Minh Hóa,” cần được phát triển, kết hợp với quảng bá qua website và mạng xã hội.
Lễ hội Trỉa Lúa là di sản quý báu, thể hiện bản sắc văn hóa và tín ngưỡng của người Bru – Vân Kiều. Với nghi thức linh thiêng và phần hội sôi động, lễ hội góp phần định vị Quảng Trị như điểm đến du lịch văn hóa độc đáo, đồng thời bảo tồn giá trị truyền thống trong thời đại mới.