Ra đời cách đây hàng trăm năm và không ngừng phát triển, nghề đá mỹ nghệ ở phường Nam, thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 4607/QĐ-BVHTTDL ngày 20/12/2019. Đây là một trong những làng nghề thủ công truyền thống đặc sắc của Việt Nam.
Di sản quốc gia mang tên nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân
Ngày 20/12/2019, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 4607/QĐ-BVHTTDL, công nhận Nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia thuộc loại hình nghề thủ công truyền thống. Làng nghề hiện nay thuộc phường Nam Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình.
Đây là nghề truyền thống nổi tiếng không chỉ trong tỉnh mà còn trên cả nước với các sản phẩm đá mỹ nghệ tinh xảo, bền vững theo thời gian. Làng nghề đã góp phần khẳng định vị thế của Ninh Bình trên bản đồ văn hóa thủ công Việt Nam, đồng thời giữ vai trò quan trọng trong bảo tồn tri thức dân gian, nghệ thuật điêu khắc đá và giá trị nhân văn sâu sắc.
Nguồn gốc hình thành và lịch sử phát triển lâu đời
Cổng vào làng nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân
Nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân được hình thành từ thế kỷ XI, gắn với công cuộc xây dựng đền chùa, lăng tẩm dưới triều đại nhà Lý và nhà Trần. Qua nhiều thế kỷ, người dân nơi đây đã đúc kết kinh nghiệm, kỹ năng chế tác và truyền nghề qua các thế hệ, hình thành nên một làng nghề điêu khắc đá bền bỉ, sáng tạo.
Thế kỷ XX đánh dấu sự phát triển vượt bậc của nghề, khi Ninh Vân được biết đến rộng rãi qua các công trình như tượng đài, nghĩa trang liệt sĩ, khu tưởng niệm. Những người thợ tài hoa của làng đã có mặt ở khắp các công trình lớn từ Bắc chí Nam, tạo nên dấu ấn nghề nghiệp đậm nét trong kiến trúc Việt.
Kỹ thuật chế tác đá – tinh xảo và trường tồn
Kỹ thuật đục chi tiết
Sản phẩm đá mỹ nghệ Ninh Vân đa dạng về mẫu mã và công dụng: từ lư hương, bia đá, tượng Phật, rồng đá, đến các hạng mục kiến trúc như cổng tam quan, lan can, phù điêu… Nghề điêu khắc đá ở đây đòi hỏi kỹ thuật tinh xảo, óc sáng tạo và sức lao động bền bỉ.
Mỗi công đoạn – từ chọn đá, đục đẽo, tạo hình đến chạm khắc chi tiết – đều được thực hiện thủ công tỉ mỉ. Thợ đá phải hiểu tính chất từng loại đá, phối hợp tay nghề với mỹ cảm nghệ thuật để thổi hồn vào từng sản phẩm. Nhờ vậy, sản phẩm đá Ninh Vân không chỉ có độ bền cao mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa, tâm linh của người Việt.
Vai trò của làng nghề trong văn hóa và kinh tế địa phương
Làng nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân không chỉ lưu giữ một di sản văn hóa quý báu mà còn đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội tại địa phương. Với hàng trăm cơ sở sản xuất và hàng nghìn lao động, làng nghề tạo ra thu nhập ổn định cho người dân, thúc đẩy các dịch vụ hậu cần và du lịch.
Ngoài ra, làng nghề còn góp phần quảng bá hình ảnh tỉnh Ninh Bình qua các sản phẩm độc đáo được xuất khẩu sang nhiều nước châu Á và châu Âu. Các tour du lịch trải nghiệm làng nghề cũng đang phát triển, mang lại giá trị kết hợp giữa bảo tồn truyền thống và kinh tế hiện đại.
Hoàn thiện sản phẩm
Giữ nghề và truyền nghề – Hướng đi bền vững trong thời hiện đại
Trong bối cảnh hội nhập và công nghiệp hóa, nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân đứng trước nhiều thách thức về cạnh tranh và nhân lực kế cận. Tuy nhiên, với quyết tâm giữ nghề, nhiều gia đình tại đây đã mở lớp đào tạo, truyền dạy kỹ thuật chế tác cho thế hệ trẻ.
Chính quyền địa phương cũng có những chính sách khuyến khích phát triển làng nghề theo hướng gắn với du lịch, bảo tồn giá trị văn hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm. Những nỗ lực này giúp nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân tiếp tục phát triển bền vững, không chỉ là “nghề sống” mà còn là di sản sống của người dân đất cố đô Hoa Lư.
