Được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2014, Lễ hội Trường Yên (Hoa Lư) là một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất tại tỉnh Ninh Bình, tôn vinh các vị vua đầu tiên của nước Đại Cồ Việt, đồng thời thể hiện bản sắc văn hóa, lịch sử đặc trưng của vùng đất cố đô.
Lễ hội Trường Yên – Di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc
Ngày 19/12/2014, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 4205/QĐ-BVHTTDL, đưa Lễ hội Trường Yên (Hoa Lư), tổ chức tại phường Tây Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình, vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thuộc loại hình lễ hội truyền thống.
Lễ hội thường được tổ chức hàng năm từ mùng 6 đến mùng 10 tháng 3 âm lịch, nhằm tưởng nhớ công lao của Đinh Tiên Hoàng Đế và Lê Đại Hành, hai vị vua có công lớn trong việc dựng nước và giữ nước. Đây không chỉ là hoạt động văn hóa tín ngưỡng mà còn là dịp để người dân ôn lại truyền thống lịch sử hào hùng và khẳng định niềm tự hào với cội nguồn dân tộc.
Ý nghĩa lịch sử – văn hóa của Lễ hội Trường Yên
Lễ hội Trường Yên được tổ chức tại quần thể di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư, nơi từng là trung tâm chính trị – kinh tế – văn hóa của nước Đại Cồ Việt vào thế kỷ X. Với bề dày lịch sử hơn một thiên niên kỷ, nơi đây ghi dấu sự kiện Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, lên ngôi Hoàng đế, thống nhất đất nước.
Lễ hội không chỉ tái hiện công lao to lớn của các vị vua đầu triều mà còn thể hiện truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt. Những nghi lễ được tổ chức trong không gian linh thiêng của đền thờ Vua Đinh và Vua Lê khiến lễ hội mang đậm tính tâm linh, kết nối mạnh mẽ giữa quá khứ và hiện tại.
Nghi thức truyền thống độc đáo trong lễ hội
Lễ hội Trường Yên gồm hai phần chính: phần lễ và phần hội, trong đó phần lễ mang đậm nghi thức cung đình xưa với các nghi lễ như: rước kiệu, dâng hương, tế lễ triều đình. Lễ rước nước từ sông Hoàng Long về đền là nghi lễ quan trọng, thể hiện lòng tri ân trời đất và cầu cho quốc thái dân an.
Phần hội đặc sắc với các trò chơi dân gian như đánh cờ người, vật cổ truyền, múa rồng, múa lân, kéo chữ, thi thư pháp, thi hát chèo, hát xẩm, tạo nên không khí tưng bừng, gắn kết cộng đồng. Tất cả nghi thức và hoạt động đều được gìn giữ nguyên vẹn qua nhiều thế hệ, thể hiện sức sống mãnh liệt của văn hóa dân tộc.
Bản sắc văn hóa dân gian và giá trị cộng đồng
Lễ hội Trường Yên không chỉ mang ý nghĩa thiêng liêng về mặt lịch sử mà còn là một không gian văn hóa cộng đồng, nơi hội tụ tinh hoa của văn hóa dân gian Ninh Bình nói riêng và vùng đồng bằng Bắc Bộ nói chung. Người dân từ nhiều vùng lân cận về tham gia, đóng góp công sức và tài vật, tạo nên một lễ hội mang tính nhân dân sâu sắc.
Đặc biệt, các trò chơi dân gian, nghệ thuật truyền thống và hình thức diễn xướng cổ như chèo cổ, hát văn, xẩm, trống hội… được trình diễn trong suốt lễ hội, giúp cộng đồng vừa bảo tồn di sản, vừa giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ trong thời đại mới.
Bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội trong thời hiện đại
Trước sức ép của đô thị hóa và thương mại hóa lễ hội, tỉnh Ninh Bình đã có nhiều biện pháp để bảo tồn giá trị nguyên bản của Lễ hội Trường Yên. Các nghi lễ được phục dựng theo đúng sử sách, nghệ nhân và người cao tuổi được mời tham gia hướng dẫn, truyền dạy.
Lễ hội cũng trở thành điểm nhấn trong hoạt động du lịch văn hóa – tâm linh của tỉnh, thu hút hàng vạn lượt du khách trong nước và quốc tế. Việc kết hợp bảo tồn lễ hội với phát triển du lịch bền vững giúp Lễ hội Trường Yên tiếp tục là một di sản sống, là niềm tự hào của người dân cố đô trong hành trình gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.